Obraz wsi

Młoda polska, to okres, w którym wiejskie społeczeństwo było już ukształtowane i podzielone wg posiadanego majątku ziemskiego. W Młodej Polsce chłop stawał się bardzo często bohaterem literackim, a jego kreacje były różne.
J. Kasprowicz w cyklu sonetów „Z chałupy” odtworzył szereg realiów życia wiejskiego, obrazów codzienności, chłopskiej obyczajowości, życia społecznego, zagadnień moralnych. Poeta opisuje ”nędzne chłopskie chaty”, głód, choroby, wyzysk i poniżenie chłopa Pisarz w pełni solidaryzuje się z ludem, czuje się związany z jego kulturą, zamierza przedstawić czytelnikom rodzaj poetyckiego dokumentu zaświadczającego warunki życia, rozpatrywaną w wielu aspektach sytuację ówczesnej wsi. Sonety Kasprowicza przynoszą prawdę o warunkach życia rodzinnych Kujaw, odwołują się do wspomnień, doświadczeń chłopskiego dziecka. Są sugestywnymi, wiarygodnymi dokumentami życia wsi, gdzie niemal każdego dnia toczyła się bezwzględna walka o biologiczne przetrwanie, zaspokojenie elementarnych potrzeb życiowych, gdzie pracowano niekiedy ponad siły, by zapewnić sobie pożywienie i dach nad głową. . Widzimy chłopów, którzy tracą ziemię, oddają dzieci na służbę do obcych, którzy umierają gdzieś w polu.
W sonecie XIX autor przedstawia tragedię śmiertelnie chorego chłopa, kiedyś najtęższego i najsilniejszego we wsi. Jeszcze nie tak dawno, gdy był zdrowy, mógł podejmować się najcięższej pracy, nie bał się żadnego wysiłku. Bieda doprowadziła go jednak do stopniowe utraty sił i wycieńczenia organizmu, przyszła choroba, a wraz z nią gwałtownie powiększyła się jego nędza. Wiejskie kobiety próbują mu dopomóc dostępnymi środkami, jednak działanie to jest daremne, gdyż biedni ludzie nie mają na to funduszy, „doktor dla bogaczy”.
Pozytywiści dostrzegli też marnowanie się wielu prawdziwych talentów wśród wiejskich dzieci. Tytułowy bohater noweli Henryka Sienkiewicza "Janko Muzykant" to uzdolnione muzycznie dziecko ubogiej, wiejskiej wdowy, niesłusznie oskarżone przez dworskiego lokaja o kradzież skrzypiec. Mały Janek godzinami wystawał pod oknami wiejskiej karczmy, słuchając grajków. Sam także grał na zrobionych skrzypcach z gonta i końskiego włosia. Jego marzeniem było zagrać chociaż raz w życiu na prawdziwych skrzypcach. Zbyt gorliwie wymierzona przez nierozgarniętego stójkowego kara chłosty stała się przyczyną śmierci małego grajka. Ironicznym komentarzem do wydarzeń przedstawionych w noweli jest informacja autora, że następnego dnia dziedzic z rodziną powrócił z wycieczki do Włoch, gdzie wyjeżdżali, aby posłuchać prawdziwej muzyki,
Podobny problem przedstawia Bolesław Prus w noweli "Antek", której bohater, także dziecko ubogiej, wiejskiej wdowy wyrasta zdolnościami ponad wiejskie środowisko.