Wstęp:
Taniec - Rytmiczne ruchy ciała wyko¬nywane w takt muzyki, może być po¬traktowany jako rozrywka towarzyska, popis artystyczny lub jako forma ob¬rzędowa. W literaturze pojawia się od czasów Biblii aż po współczesność, przy czym zazwyczaj ma on charakter sym¬boliczny. Taniec od wieków jest wyrazem ludzkich obyczajów i wdzięcznym tematem tekstów kultury. To sposób zbliżania się ludzi do siebie, wyrażania przez nich emocji, część tradycji narodowej każdego kraju,świadczy o przynależności do pewnej kultury, grupy etnicznej czy społecznej. Z tańca narodził się teatr. Trudno jest go opisać, ubrać w słowa prościej może namalować, sfilmować czy sfotografować ... Mimo to wielu twórców próbuje to czynić. Za każdym razem jednak nie chodzi tylko o opis czy element dekoracyjny, ale przede wszystkim o to, by nadać mu dodatkową wymowę, pewną symbolikę. Oczywiście czasem jest tylko epizodem, czasem jednak ma kluczowe znaczenie dla ogólnego sensu dzieła. Motyw tańca staje się więc ponadczasowym i uniwersalnym. Sięgało do niego wielu twórców także
literatury i kinematografii polskiej.
Rozwinięcie:
1)Taniec pojawił się już w Biblii w Starym Testamencie w Psalmie 150. Jest on potwierdzeniem iż taniec posiadał charakter rytualny w kulturach starożytnych. Psalmista mówi, iż jednym ze sposobów wychwalania Boga może być właśnie taniec: Chwalcie go bębnem i tańcem.
2)W Nowym Testamencie znajdujemy opis, gdy podczas uczty w dniu urodzin Heroda Salome (jego pasierbica) tańczy przed wszystkimi gośćmi. Zauroczony urodą i tańcem dziewczyny Herod, zde¬cydowany jest spełnić każde jej życze¬nie. W zamian za swój taniec Salome zażądała głowy Jana Chrzciciela. Herod spełnił jej życzenie. Widzimy więc jak rola tańca może być odmienna, jak wiele uczuć może wyrażać i jak może wpływać na ludzką duszę,
3) W Mitologii taniec był jedną z form składania hołdu bogom. Na szczególną uwagę zasługuje tu opis świąt ku czci Dionizosa, gdzie obok bachanalii i orgii, składano bogu cześć rytualnym i zara¬zem erotycznym tańcem. To właśnie w orszak tancerek Dionizosa wpadł Orfeusz, te zaś, na wpół przytomne i odu¬rzone, rozszarpały go.
4) Cofając się do średniowiecza możemy odnaleźć tam taniec śmierci. Był on tematem średniowiecznych moralitetów dydaktycznych powstałych prawdopodobnie pod wpływem epidemii, zarazy, wojen i kazań mnichów żebrzących, a później treść malowideł ściennych we Francji i w Niemczech, przedstawiających korowód taneczny wszystkich stanów prowadzony do grobu przy uosobieniu Śmierci(kościotrupy itp.)albo przez swe własne przyszłe zwłoki. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” to polski utwór obrazujący taniec śmierci. Jest jednocześnie przestrogą , że każdy człowiek niezależnie od pozycji wśród ludzi, jest wobec śmierci równy. Mamy również pouczenie, że trzeba być uczciwym, aby dostać się do nieba, więc należy się spieszyć z realizacją wszystkich zamierzeń za żywota. Utwór zawiera plastyczny obraz Śmierci, wciągającej w wir taneczny zarówno mądrych, jak i głupich, młodych i starych, bogatych i biednych, duchownych i świeckich, władców i ich poddanych ...Celem ukazywania makabrycznego wizerunku uperosifikowanej Śmierci było przypominanie o równości wszystkich wobec niej oraz o marności i przemijalności doczesnego życia. Jest to potwierdzenie średniowiecznej maksymy Mors omnia adeąuat (śmierć wszystkim jednaka), która przypominała, że każdy musi uczestniczyć w śmiertelnym tańcu. Należało się jej bać i żyć tak, by w momencie spotkania z nią, móc liczyć na łagodniejsze potraktowanie. Rola tanecznego korowodu Śmierci, symbolizującego jej potęgę, ma więc w utworze charakter dydaktyczny i perswazyjny.
5) Z uwagi na to, że taniec może mieć wieloraką wymowę jest on częstym motywem literackim, którym posługiwali się twórcy różnych epok również i romantyzmu. Sporo miejsca poświęcił tańcu Adam Mickiewicz w swym znakomitym dziele pod tytułem „Pan Tadeusz”. Występuje tu jeden z najbardziej znanych tańców tamtej epoki - polonez. Podkomorzy, który prowadzi poloneza jest pełen godności i dostojeństwa. Taniec jak i sylwetka Podkomorzego to symbol polskiej szlachty, a zarazem przemijalności kultury szlacheckiej, o czym świadczy następujący cytat „ostatni co tak poloneza wodzi”. Powaga tańca, majestatyczne ruchy i monotonna atmosfera mają ukazać odchodzące zwyczaje szlacheckie wypierane przez kulturę europejską. Świadczy o tym także fragment w którym to symbol sarmatyzmu Podkomorzy prowadzi Zosię symbolizującą nowe czasy, lepszą przyszłość pojednanie, optymizm, nadzieję i zgodę narodową.
Wyglądają pięknie. To symboliczne połączenie wieku dojrzałego i młodości. Wszyscy podziwiają kunszt prowadzącego korowód tańczących par Podkomorzego, ubranego w odpowiedni strój staropolski kontusz. Taniec ma charakter symboliczny. Łączy i godzi skłócone wcześniej strony. Bohaterowie, korowodem poloneza wchodzą w nową epokę.
Sfilmować takie dzieło jak "Pan Tadeusz" to rzecz niewątpliwie trudna. Przecież jest to książka, którą czytał niemal każdy Polak. Wydaje mi się, że Andrzejowi Wajdzie udała się adaptacja najbardziej znanej polskiej książki. Reżyser nie pominął w niej sceny odtańczenia przez bohaterów poloneza podczas zaręczyn Tadeusza i Zosi. Muzykę do filmu skomponował Wojciech Kilar. Temat poloneza przewija się w całym filmie. Na końcu odkrywamy jego ważne i symboliczne znacznie. Można powiedzieć, że ten trochę „odnowiony” polonez przyjął się. Obecnie gra się go podczas studniówek właśnie w wersji z filmu.
6)O tańcu w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego można mówić wiele. Na weselu w bronowickiej chacie spotkali się przedstawiciele inteligencji i chłopstwa. Każdy taniec, w którym łączą się ze sobą w pary (np. Państwo Młodzi, Haneczka i Jasiek, czy Zosia i Kasper) to nie tylko przykład utrzymywania tradycji, element dobrej zabawy, ale także "obraz" symbolizujący zachowywanie pewnych pozorów (bo przecież w rzeczywistości nie istnieje jeszcze między nim żadna autentyczna więź społeczna, nie rozumieją się. Panowie z miasta nie chcą równać się z chłopami, a wesele przyjaciela traktują jak modną rozrywkę. To jedynie przejaw ich ludomanii.)Najważniejszą (demaskatorską) rolę bez wątpienia odgrywa jednak tzw.Chocholi taniec. Stanowi swoiste podsumowanie całego dramatu. To w nim tkwi jego ostateczna wymowa. Społeczeństwo jest jeszcze uśpione, nieprzygotowane do walki,niezdolne do czynu. Wszyscy (prócz Jaśka, który rozpaczliwie próbuje ich obudzić, ale ponieważ zgubił złoty róg - nie może tego uczynić) bezwolnie tańczą do muzyki grającego na skrzypcach Chochoła. Są jakby zamknięci w zaklętym (a może i przeklętym) kręgu, drepczą w miejscu. Konstrukcja Chochoła pozwala jednak także na pewną optymistyczną interpretacje: przyjdzie czas wiosny, zostanie on usunięty i krzak róży rozkwitnie ... Walka o wolność - sugeruje Wyspiański - jest więc sprawą przyszłości.
Andrzej Wajda jest również reżyserem adaptacji filmowej tego dramatu. Film zrealizowano z wielką dbałością o realia. Muzyka która towarzyszy weselnikom jest bardzo skoczna i taneczna. Doskonale oddaje atmosferę panującą w bronowickiej chacie i rolę jaką pełnił taniec. Jego wyszczególnienie było bardzo ważne, nie zostało to oczywiście w żaden sposób pominięte.
7) Taniec towarzyszy również bohaterom „Chłopów” Władysława Stanisława Reymonta. Jest on bardzo realistycznie opisany. Również znajdujemy tu bogate źródło obrzędów i ceremonii opartych na tańcu. Taniec jest w „Chłopach” przede wszystkim symbolem jedności. Skłócona społeczność wiejska potrafi godnie się pogodzić, by tworzyć jedność w zabawie i szczęściu z parą młodych. Potrafią się pięknie bawić w przerwie od pracy, pokazując wartą naśladowania i podziwu postawę. Doskonale pasuje tu powiedzenie, iż taniec łagodzi obyczaje.
Bawiącym się przygrywała chłopska kapela. Tańczono przede wszystkim : skoczne, zawrotne oberki -
oznaczające miłość, przywiązanie do ziemi, radość; mazury - poważne, stateczne, posuwiste; krakowiaki
- symbol młodości i swobody. Sceny tańca są niezwykle barwne, wręcz malarskie. Można w nich
doszukać się symbolu witalności chłopów. Autor zwraca uwagę na szczegóły ubiorów, zabawy, zwyczaje
i kroki taneczne. Wszystko to stanowi jeden z elementów składających się na szeroką panoramę życia
polskiej wsi.
Również i to dzieło zostało sfilmowane. Reżyser Jan Rybkowski starał się być jak najwierniejszy Reymontowi i chciał zachować w filmie wszystkie realia, aby móc stworzyć wierną i prawdziwą adaptację. Starając się to wszystko przekazać widzom, nie zapomniał oczywiście o weselu Boryny z Jagną i o wyeksponowaniu tego co podczas niego się działo. Tańcu poświęcił podczas niego wiele miejsca, gdyż zapewne zdawał sobie sprawę jak ważną i symboliczną rolę pełni on w książce. Dzięki reżyserowi „Chłopi” zaczęli żyć nie tylko w książce, ale i na ekranie.
8)Ostatnim utworem który chciałabym podać jako przykład róznorodnego funkcjonowania motywu tańca jest „Tango” Sławomira Mrożka.
Tytułowe tango to scena kończąca dramat. Do tańca (w rytm najpopularniejszego tanga La Cumparsito)
ruszają: prymitywny Edek i zmuszony przez niego wuj Eugeniusz. Wybór tanga nie jest przypadkowy. Taniec ten burzył kiedyś społeczne konwenanse, uważano go za przejaw nieprzyzwoitości. Nie ma w nim równości wyraźnie ktoś musi prowadzić, ktoś zaś podporządkować. Dlatego też Edek decyduje o figurach, a wujek nie ma nic do powiedzenia. Bez wątpienia należy to odczytać jako symboliczne, smutne zwycięstwo tego, co prostackie nad inteligencją. To rodzaj kary za to, że w imię dążeń do całkowitej (momentami dość dziwnie pojmowanej) wolności doprowadziła ona do rozpadu dotychczasowego systemu wartości - zniszczyła go ... choć ma się wrażenie, że nie do końca świadomie. Taniec ogrywa więc rolę demaskatorską.
S. Mrożek sugeruje: nowa sytuacja społeczno - polityczna wygląda tak jak on. To koszmarna
perspektywa odebrania wolności, podporządkowania się tyranowi. Prymityw świętuje triumf nad rozumem.
Zakończenie: Reasumując powyższe uważam, że udało mi się udowodnić, iż taniec był wszechobecny w literaturze. Reżyserzy ekranizujący dzieła literackie, w swych filmach nie pomijali motywów tańca, a wręcz starali się go jak najwierniej odtworzyć, co również przyczyniło się do uświetnienia ogólnego wrażenia filmu. Generalnie taniec symbolizuje pojednanie. Odnosi się do zarówno do całych narodów, jak i pojedynczych grup społeczeństw. Taniec może mieć wymowę optymistyczną, pouczająca oraz groteskową i satyryczną. Tańczący wczuwają się w rytm, dają się unieść muzyce, która ich jednoczy. Muzyka i taniec otaczają nas na co dzień. Trudno bez nich żyć. Taniec stanowi częsty motyw literacki. Dowodzą tego jak sądzę przytoczone przeze mnie przykłady. Można by je mnożyć, gdyż właściwie w każdej epoce literackiej autorzy posługiwali się tańcem jako elementem symbolizującym pewne stany bohaterów ich utworów.
Forma tańca, dobór partnerów, muzyki, w rytm, której taniec się odbywa są elementami niezwykle ważnymi i określającymi istotę samego tańca. Wnikliwa ich obserwacja pozwala nam dostrzec rzeczy, których nie zauważylibyśmy śledząc jedynie dialogi. Opisy tańca są składnicą informacji nie tylko dla czytelnika, ale i dla bohaterów utworów, którzy taniec obserwują. Czasami jeden gest może zmienić nasze wyobrażenie o sytuacji czy postaci, wyjaśnić pewne zamglone realia czy odkryć zupełnie nowe fakty. Uważam, że motyw tańca niesie z sobą duże wartości i eksponowanie go na przestrzeni wieków ma sens.
Związki literatury z innymi dziedzinami sztuki
Temat: Różnorodne funkcjonowanie motywu tańca we wskazanych przez Ciebie utworach literackich i filmach. Omów na wybranych przykładach.
I. Literatura podmiotu:
Biblia, Zagreb, Olsztyn 1990
Mitologia
(Anonimowy) „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, ”Polska poezja świecka XV wieku”, Wrocław – Warszawa – Kraków 1997
A. Mickiewicz „Pan Tadeusz”, Elipsa, Warszawa 1990
S. Wyspiański „Wesele”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987
W.S. Reymont „Chłopi”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1952
S. Mrożek „Tango”, Wydawnictwo Literackie Kraków – Wrocław 1984
II. Literatura przedmiotu:
Słownik terminów literackich, Wrocław 1988
Słownik języka polskiego(tom 3), Warszawa 1999
Strony internetowe:
- http://www.zs2-stargard.no-ip.org/~annpit/
- http://film.onet.pl/6372,film.html
- http://film.onet.pl/6120,film.html
- http://www.tvp.pl/magiaseriali/chlopi/home.asp?id=chlopi
III. Ramowy plan prezentacji:
1. Wstęp:
a. wyjaśnienie pojęcia taniec
b. zarys genezy popularności motywu
2. Rozwinięcie:
a. Biblia – skarbnica wiadomości o tańcu jako jednym z elementów związanych z duszą człowieka
b. Mitologia – antyczne znaczenie tańca
c. Danse macabre – wyobrażenie tańca śmierci w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”
d. „Pan Tadeusz” A. Mickiewicza – taniec przedstawiony w utworze i w adaptacji filmowej
e. „Wesele” S. Wyspiańskiego – wymowa tańca chocholego ukazanego w utworze oraz jego wersja filmowa
f. „Chłopi” – motyw tańca ukazany w powieści i w filmie „Chłopi”
g. „Tango” S. Mrożka – funkcja tytułowego tanga i jego ukryte znaczenie
3. Wnioski:
a. motyw tańca – nieustanna inspiracja dla twórców literatury i filmu
b. podsumowanie roli motywu tańca w życiu człowieka
ps: na maturze moja prezentacja tego tematu została oceniona włączając jeszcze oczywiście pytania zadawane przez komosje została oceniona na 18/20 pkt :) jesli komus ona pomorze o bardzo fajnie pozdrawiam wszystkich korzystajacych!
