Toposy- Motywy w literaturze i sztuce
Motyw przemijania
Przemijanie to nieodłączna cecha naszego bytu. Przemija czas, przemija nasze życie. Jedne rzeczy się kończą, inne zaczynają. Na świecie jest jedyna stała rzecz – zmiana. Motyw przemijania występuje w literaturze zazwyczaj w negatywnym kontekście. Kończy się dzieciństwo, do którego nie ma powrotu, przemijają lata życia, czyniąc człowieka bardziej doświadczonym, ale i bardziej zgorzkniałym, kończy się ostatecznie życie, a z nim odchodzi cały świat. Przemijają rzeczy doczesne, ziemskie, materialne. Człowiek nigdy nie godził się na przemijanie, zapomnienia, dlatego od najdawniejszych czasów próbował mu zapobiec czy to mumifikując zwłoki, czy pozostawiając po sobie wybitne dzieła. Jednak zmiana nie zawsze musi kojarzyć się źle. Tak jak w przyrodzie po zimie następuje wiosna, tak w po siedmiu latach chudych przychodzą te tłuste. Poza tym jakimż nudnym byłoby życie, nawet w pełni szczęścia, gdyby wokół wszystko pozostawało niezmienne?
W literaturze:
BIBLIA Motyw przemijania pojawia się w stwierdzeniu Boga, który, po popełnieniu przez Adama i Ewę grzechu pierworodnego, mówi o ludzkiej egzystencji ”prochem jesteś i w proch się obrócisz”, podkreślając , jak kruche i ulotne jest ludzkie życie. Przemijanie i marność ludzkiego losu pojawiają się również w Księdze Koheleta, który uważa, że dobra doczesne są niczym, a człowiek nigdy nie zgłębi sensu istnienia. jedynie wiara i ufność wobec Boga, mogą mu pozwolić żyć godnie.
”Wielki Testament” - F. Villon nawiązuje do średniowiecznego motywu vanitas. Porusza temat utraty sił witalnych przez człowieka, uttraty urody, starzenia się, niedoskonałości pamięci. Snuje także refleksje nad przemijaniem w historii. W swym utworze wspomina: „Ach gdzież są niegdysiejsze śniegi!”
”O żywocie ludzkim” – J. Kochanowski w swojej fraszce mówi o życiu ludzkim zgodnie ze stoicką filozofią. Wszystkie rzeczy materialne nie są ważne, ponieważ przeminą. Na świecie nie ma nic pewnego, a Fortuna śmieje się z ludzi zabiegających o dobra doczesne:
”Fraszki to wszystko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszystko, cokolwiek czyniemy;
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy”
”Pieśń XIX, Ks.II” - J. Kochanowski pisze o dobrej sławie, o którą zabiegać powinny wszyscy, gdyż tylko ona może pomóc zapewnić sobie dobrą pamięć u potomnych.
”O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego” - M. Sęp-Szarzyński twierdzi, że jedynym prawdziwym dobrem jest Bóg. Gani się za zabieganie o rzeczy doczesne, które nie przynoszą szczęścia.
”Hamlet” - W. Szekspir snuje refleksje na temat przemijania i śmierci. Hamlet nie może pojąć, że po człowieku nic nie zostaje, nawet jeśli dużo w życiu osiągnął: ”Wszyscy tuczymy się na pokarm dla robactwa. Tłusty król i chudy żebrak to tylko odmiana tej samej potrawy”
„Noce i dnie” – M. Dąbrowska opisując losy rodziny Niechciców pokazuje, jak niepostrzeżenie płynie czas:
„Wszystko mija, a nic się nie zmienia. Po złotym tle wciąż płyną szare obłoki...”
Historia wpływa na losy ludzi, powoduje, że zmieniają miejsca zamieszkania, poglądy, zmieniają się mody, a człowiek choć musi ulec przemijaniu, tak naprawdę nie zmienia się, pozostaje wewnątrz taki sam.
Śpieszmy się... - J. Twardowski pisze o tym, jak prędko mija to co ważne – nasze życie – i nikt nie wie ile będzie trwało, dlatego powinniśmy przeżyć je świadomie - „Nie bądź pewny, że czas masz bo pewność niepewna zabiera nam wrażliwość tak jak każde szczęście”. Powinniśmy uczyć się miłości i cały czas kochać, tak jakby była ostatnią.
W sztuce:
”Upływający czas” – Salvador Dali
Cytaty:
Czemu ty się zła godzino,
z niepotrzebnym mieszasz lękiem?
Jesteś – a więc musisz minąć.
Miniesz – a więc to jest piękne.
autor: Wisława Szymborska
Najgłębszy smutek szczęścia, że wszystko przemija.
autor: Leopold Staff
Po psie płaczą szczerze
I dłużej niż tu lud po bohaterze.
autor: Adam Mickiewicz
I ujrzałem niebo nowe i ziemię nową, bo pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły.
autor: Apokalipsa wg św. Jana 21,1
Już? Tak prędko? Co to było?
Coś strwonione? Pierzchło skrycie?
Czy nie młodość swą przeżyło?
Ach, więc to już było... życie?
autor: Leopold Staff
Motyw miłości
Motyw miłości występuje w literaturze od samych jej początków. Nie ma chyba epoki czy nurtu, którego twórcy nie opiewali bądź nie przeklinali miłości. Jest odwiecznym motywem wszystkich pokoleń pisarzy i poetów. To wartość przeciwstawiana często złu, a nawet śmierci. Możemy wyróżnić wiele rodzajów miłości. Miłość spełnioną i niespełnioną, destrukcyjną, tragiczną, duchową i fizyczną, zmysłową, ślepą, a także miłość wielką zdolną przezwyciężyć nawet śmierć. Miłować można Boga, ojczyznę, przyjaciół; wyróżnić można również miłość rodzicielską, macierzyńską, jednak najczęściej spotykanym w literaturze i sztuce motywem jest miłość kochanków. Czym jest miłość? Nikt do końca nie wie, dlatego ludzie wciąż próbują ją definiować, ujmować w nowe ramy. Pewne jest, że świat bez miłości nie mógłby istnieć, a jej brak powoduje największe cierpienia i spustoszenia w duszy człowieka.
W literaturze
BIBLIA - „Pieśń nad pieśniami” to, jak twierdzą niektórzy, najwspanialsza i najdoskonalsza pieśń miłości. Można ją odczytywać dosłownie - jako poemat liryczny o tematyce miłosnej lub weselnej oraz alegorycznie – jako pieśń o miłości Boga do narodu wybranego. Utwór ten ukazuje wielką miłość Oblubienica i Oblubienicy, co może być interpretowane jako przedstawienie Boga i ludzi we wzajemnym pragnieniu osiągnięcia jedności w miłości. Miłość w Nowym Testamencie często związana z wiarą i nadzieją: Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy: z nich zaś największa jest miłość - nauczał św. Paweł.
MITOLOGIA - Eros to w mitologii greckiej bóg miłości, syn Aresa i Afrodyty, według dawniejszej tradycji greckiej wyłoniona z Chaosu siła spajająca świat. Amor to odpowiednik Erosa w mitologii rzymskiej. Mit o Orfeuszu i Eurydyce wprowadza do kultury motyw miłości silniejszej niż śmierć. Orfeusz – doskonały śpiewak, muzyk i poeta zakochuje się w Eurydyce. Ta jednak umiera ukąszona przez żmiję. Zrozpaczony kochanek zstępuje do Hadesu i oczarowuje swą muzyką cały podziemny świat. Władca podziemia zgadza się oddać mu ukochaną pod warunkiem, że do momentu przekroczenia bram Hadesu nie spojrzy na nią.Orfeuszowi nie udaje się jednak spełnić warunku.
”Odyseja” - Homer przedstawia Penelopę - żonę Odysa, króla Itaki, jako wzór, ideał i odwieczny symbol najtrwalszej małżeńskiej miłości oraz bezwzględnej wierności. Przez dwadzieścia lat, pomimo natarczywości licznych zalotników była niezmiennie wierna tułającemu się Odysowi.
”Sztuka kochania” - Owidiusz w swym zbiorze wierszy i poematów miłosnych zawiera między innymi żartobliwy podręcznik technik uwodzenia.
”Sonety do Laury” - Petrarka opisuje swą nieszczęśliwą miłość do Laury. Poeta stał się piewcą damy swego serca, którą nazywa ”słodką i gorzką przyjaciółką”. Laura to symbol poetyckiego natchnienia, Petrarka zobaczył ją w kościele w awinionie, kiedy była wtedy dziewiętnastoletnią kobietą i przez wiele lat poświęcał jej pełne miłości sonety, idealizował postać wybranki, drobiazgowo analizował przeżycia zakochanego mężczyzny oraz rozważał samą istotę miłości. Pisał o rozdarciu, sprzecznych uczuciach - bólu i radości, cierpieniu i szczęściu przynoszonym przez miłość. Uczucie jest u niego potęgą, której nie można się oprzeć, jakkolwiek i ona podlega przemijaniu, jak wszystko, co doczesne.
”Dzieje Tristana i Izoldy” to średniowieczny romans rycerski. Zasadniczym tematem utworu jest niezwykle silna miłość, pełna zarówno w wymiarze duchowym, jak i fizycznym. Chociaż jej źródła tkwią w świecie nadprzyrodzonym, nawet w drobnych szczegółach wpływa ona na życie bohaterów. Miłość Tristana – średniowiecznego rycerza i Izoldy - królowej Kornwalii, żony króla Marka łamie wszystkie bariery. Nie może jej przeszkodzić różna pozycja społeczna kochanków, zasady moralne, obyczajowe, nakazy religijne, nawet rozłączenie, oddalenie kobiety od mężczyzny. Ta miłość to potężna ludzka namiętność, której Tristan i Izolda doświadczają początkowo wbrew swej woli. Nie może się nigdy wypalić, ostatecznie spełnić, trwa wiecznie - nawet po śmierci, o czym świadczy drzewo wyrosłe na wspólnym grobie kochanków.
”Romeo i Julia” W. Szekspir stworzył najsławniejszą parę kochanków wszechczasów. Pomiędzy Romeem a Julią nawiązuje się czyste i nierozerwalne uczucie, zniszczone przez vendettę skłóconych rodów – Kapuletich i Montekich. Nieszczęśliwi kochankowie, w wyniku pomyłki, popełniają samobójstwo.
”Cierpienia młodego Wertera” - J.W. Goethe opisuje losy młodego, nadwrażliwego bohatera, nieszczęśliwie zakochanego w Lotcie, narzeczonej swojego przyjaciela, Alberta. Zrozpaczony, znajdując się w sytuacji bez wyjścia, żegna się z Lottą i odbiera sobie życie strzałem z pistoletu.
”Konrad Wallenrod” - A. Mickiewicz opisuje historię Konrada Wallenroda, Litwina, który podstępem przeniknął do Zakonu Krzyżackiego, by stanąć na jego czele. Bohater poświęca własne szczęście i miłość do Aldony, by bronić swej ojczyzny. Wzajemna miłość Konrada i Aldony sprawia, że gdy Wallenrod popełnia samobójstwo, jego kochanka ginie w wieży wydając ostatni krzyk.
”Lalka” - B. Prus stworzył jeden z największych w polskiej literaturze romansów, opisując nieszczęśliwą miłość Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej. Pisarz, dzięki wnikliwym obserwacjom, sięgnął do sfery psychiki bohaterów. Choć ukochana Wokulskiego gardzi nim z powodu jego pochodzenia, jego uczucie potrafi pokonać wszelkie granice. Była to wielka romantyczna miłość o ogromnej sile destrukcyjnej. Wokulski, trzeźwy racjonalista w interesach, prezentuje romantyczną uczuciowość, stałą zmienność nastrojów, idealizuje zarówno uczucie, jak i obdarzaną nim kobietę. Bohater „Lalki” przeciwstawia się nawet panującym ówcześnie konwenansom i obyczajom. Cierpienie doprowadza go jednak do ostateczności – kupiec porywa się na swoje życie.
Erotyki – K.K. Baczyński przedstawia miłość, jako ucieczkę przed śmiercią i zagładą. W jego wierszach uczucie przybiera jasne odcienie, przeciwstawiając się mrocznym kolorom wojny. Miłość pozwala przetrwać nawet najtrudniejsze chwile, jest ratunkiem i nadzieją na trwanie.
W sztuce:
”Amor i Psyche” - rzeźba Canovy
„Eros napinający łuk” - rzeźba Lizyppa
„Eros” – rzeźba Praksytelesa dla miasta Tespie
„Eros i Psyche” – opera Ludomira Różyckiego
„Zaślubiny Psyche z Amorem” – Giulio Romano
„Odyseusz i Penelopa” – Francisco Primaticco
„Alegoria miłości” – obraz Agnola Bronzina
„Miłość niebiańska i miłość ziemska” – młodzieńczy obraz Tycjana
„Święto miłości” – obraz A. Watteau
„Muzyka miłości” – A. Watteau
„Kwietniowa miłość” – Artur Hughes
„Trzy Gracje i Kupidyn” – Bertel Thorvaldsen
„Pożądanie” – Aristide Maillol - relief w ołowiu
”Pocałunek” - Gustaw Klimt przedstawia prawdziwą romantyczną miłość, pomiędzy kobietą i mężczyzną. Obie postaci okryte są barwnymi szatami o bogatej fakturze, zdobionymi w mozaiki. Kobieca szata w mozaikę kół, kwadratów i łagodnych linii – symbole kobiecości, mężczyzna w mozaikę rombów. Żadana z postaci nie dominuje. Kobierta i mężczyzna wydaj się połączeni zbliżającym się pocałunkiem.
„Para zakochanych z kotem” – Oskar kokoschka
„Miłość i życie kobiety” - cykl pieśni Roberta Schumanna do słów A. von Chamisso
„Carmen” – opera Georgesa Bizeta wg noweli Prospera Mrime opowiadająca o losach pięknej i namiętnej Cyganki.
„Madam Butterfly” – przydomek gejszy – Cho-cho-san, tytułowej bohaterki opery Giacoma Pucciniego, tragicznie zakochanej w poruczniku marynarki amerykańskiej.
Cytaty:
Miłość ci wszystko wybaczy.
autor: Julian Tuwim
Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,
A miłości bym nie miał, stałbym się jak miedź
Brzęcząca albo cymbał brzmiący
autor: św. Paweł z Tarsu
Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą.
autor: św. Paweł
Kwiaty na to są, ażeby więdły, ale serca są, aby kochały.
autor: Leopold Staff
Bo miłość jest mocna jak śmierć, twarda jak otchłań jest zazdrość (…) Wody mnogie nie mogły ugasić miłości i rzeki nie zatopią jej; choćbyś dał za nią całe swe mienie, ona wzgardzi nim jako nicością.
(Wulgata)
autor: Pieśń nad piśniami
Kochanie to niedola ciężka, bo przez nie człek wolny niewolnikiem się staje.
autor: Henryk Sienkiewicz
Motyw domu
Dom to przestrzeń najbliższa człowiekowi. To najważniejsze miejsce pobytu na ziemi ludzi z każdej kultury. Rozumiane bywa szeroko, jako ojczyzna, kraina lat dzieciństwa, ale także jako miejsce najbliższe – mieszkanie i rodzina. Dom tworzą ludzie, atmosfera, która między nimi panuje oraz budynek, w którym mieszkają. Jest on miejscem, które się dobrze zna, to gniazdo, przestrzeń intymna, przyjazna, z którą utożsamia się dzieciństwo. Tu wszystko ma swoje miejsce, jest celowe i sensowne. Dom tworzy człowieka, kształtuje jego wartości, uczy jak patrzeć na świat i innych ludzi. W swoim domu każdy powinien czuć się jak w centrum świata, dlatego dom, szczególnie stanowi cały świat. W kulturze dom symbolizuje bezpieczeństwo, trwałość, twierdzę, mieszkanie, własny kąt, gospodarstwo domowe, domowników, gniazdo rodzinne, ród, ojczyznę.
W literaturze:
MITOLOGIA - Westa (odpowiednik greckiej Hestii) uważana była za boginię ogniska domowego. Ślubowała ona dziewictwo i mniemając własnego domu stała na straży innych domostw. Wyobrażano ją sobie jako matronę z owiniętą głową, a jej atrybutami było berło oraz patera i róg obfitości. Rzymianie wszelkie powodzenie, zdrowie i szczęście rodziny przypisywali larom – bożkom domowym. Najważniejszym miejscem w ich domach było atrium, w którym płonął święty ogień.
BIBLIA - dom Boży to miejsce szczególnej obecności Boga. W Starym Testamencie określenie to odnosi się do całego narodu izraelskiego. W węższym znaczeniu dom Boży można rozumieć jako ziemskie sanktuarium (Namiot Spotkania i świątynia). W Nowym testamencie domem Bożym staje się cała gmina chrześcijańska, czyli Kościół.
”Odyseja” - Homer opisuje pełną fantastycznych przygód tułaczkę Odyseusza. Po dziesięciu latach bohater powraca w końcu do rodzinnej Itaki. Niepoznany przez nikogo udaje żebraka. Poznaje go dopiero jego syn – Telemach. Staff nawiązując do powrotu Odyseusza do domu pisał:
”Każdy z nas jest Odysem,
Co wraca do swej Itaki”
„Na dom w Czarnolesie” – J. Kochanowski mówi o wiejskim domu jako o gnieździe ojczystym, gdzie można prowadzić spokojne, umiarkowane życie, wyzbywając się bogactw. Nad marmury przedkłada zdrowie, czyste sumienie i ludzką życzliwość.
”Żywot człowieka poczciwego” - M. Rej opisuje dom ziemianina, żyjącego zgodnie z rytmem natury i z przyjemnością pracującego w gospodarstwie. Dom wiejski pełen jest harmonii i zgody, a gospodarz może wraz z żoną i dziećmi przechadzać się bogatym we wszystko ogrodzie.
„Pan Tadeusz” – A. Mickiewicz wspominając na emigracji swoje rodzinne strony, akcję swej epopei umieszcza w Soplicowie - ”centrum polszczyzny”. Ukazuje je Mickiewicz jako arkadię, symbol szczęścia lat dziecinnych i utraconej ojczyzny. Stanowi ono ostoję polskości, dawnych obyczajów i tradycji szlacheckich. Wnętrze domu wypełniają rekwizyty świadczące o patriotyzmie jego mieszkańców. Zachowane są tu rytuały towarzyskie, a życie toczy się w zgodzie z rytmem natury. Ten wyidealizowany obraz powstał z tęsknoty za beztroską lat dziecinnych spędzonych w rodzinnym domu na nowogródczyźnie. Mickiewicz Pieśń Soplicowie pisał:
„W tym domu dostatek mieszka i porządek.”
”Pieśń o domu” - M. Konopnicka opisuje głównie rodzinną przyrodę – skoszone trawy, srebrne mgły, lipy. Twierdzi, że wspomnienie domu przynosi ukojenie w najtrudniejszych momentach – podczas zwątpienia i ”wpośród burz”.
”Ludzie bezdomni” - S. Żeromski przedstawia problem doktora Judyma, który świadomie rezygnuje z rodziny, mimo iż kreśli przed ukochaną – Joanną Podborską świetny obraz małżeńskiego życia, które mogliby razem stworzyć. Boi się ”obrośnięcia pierzem”. Uważa, że nie może sam być szczęśliwy, gdy dookoła widać ludzką nędzę, egoizm i obojętność.
’Filozofia dramatu” - J. Tischner wspomina dom, jako przestrzeń najbliższą człowiekowi. ”Wszystkie drogi człowieka przez świat mierzą się odległością od domu. Widok z okien domu jest pierwszym widokiem człowieka na świat. (…) Dom jest gniazdem człowieka”.
Sztuka „Dom” - Józef Baran kojarzy dom z kolejnymi narodzinami, pogrzebami i weselami członków rodziny. Wszystko następuje po sobie w stosownym rymie, tylko matka upiera się ”to wszystko było wczoraj”.
„Dom dzienny, dom nocny” – O. Tokarczuk wsłuchuje się w okolicę, gdzie na stałe mieszka (wieś w Sudetach na pograniczu polsko-czeskim). Pisarka oddaje całą fizyczną namacalność domu - jego kształt, obraz, światło, zapach, barwę powietrza, kolor ziemi, przezroczystość nieba. Umieszcza go w przestrzeni. I może to być zwykły dom, mieszkanie w bloku.
W sztuce:
”Jan Kochanowski i kanclerz Zamoyski w Czarnoleskie” - Karol Miller
"Dworek w Gościeradzu” - L. Wyczółkowski
”Śniadanie zaspanej”, "Dom w słońcu" - Carl Larsson
”Domy w Auvers” - Vincent van Gogh
Cytaty:
Świat suknia – a dom koszula
autor: Aleksander Fredro
Każde pokolenie ulepszało swój dom w imię własnych ideałów, za które następne generacje musiały nieraz wiele płacić
autor: Jalu Kurek
Kto się wszędzie czuje jak w domu, nigdzie nie jest u siebie.
autor: Przysłowie rosyjskie
Wolnoć Tomku
W swoim domku.
autor: Aleksander Fredro
Teraz budując zacznę od dymu z komina.
autor: Leopold Staff
Motyw Ikara
Ikar to uosobienie romantycznego wzlotu, wzniosłych ideałów, bohaterstwa graniczącego z szaleństwem. To także symbol młodzieńczego entuzjazmu, lekkomyślności oraz marzeń człowieka, nawet tych najbardziej niebezpiecznych i nieosiągalnych, jak lot ku słońcu. Ikar po raz pierwszy pojawił się w mitologii greckiej. Był synem Dedala, wybitnego konstruktora i architekta, któremu król Minos zabronił powrotu do rodzinnych Aten. Dedal postanowił jednak uciec i w tym celu skonstruował olbrzymie skrzydła zbudowane z ptasich piór posklejanych woskiem. Podczas lotu Ikar, niepomny przestróg ojca wzniósł się za blisko słońca. Wosk spajający skrzydła rozpłynął się, a Ikar runął do morza. W późniejszych czasach słynna okazała się malarska interpretacja mitu uczyniona przez Pietera Breughla. Do tego obrazu nawiązywali późniejsi twórcy, różnorodnie odczytując przesłanie malarza.
W literaturze:
„Balon” Adam Naruszewicz opisuje pierwszy lot balonu nad Warszawą. Nawiązuje również do motywu ikaryjskiego mając na celu powiedzenie czy oznajmienie ludzkości, że to, co nie udało się Ikarowi jest możliwe dzięki wynalezieniu podniebnego statku.
”Przed Breughelem starszym” Aleksander Wat przywołuje postać Breughela by wypowiedzieć swoje myśli. Wat podkreśla przede wszystkim wartość pracy, która, szczególnie w trudnych czasach jest ratunkiem i błogosławieństwem. Wiersz jest także wizją XX wieku oraz refleksją nad tym, że życia nie sposób w pełni wykorzystać, a śmierć jest jak morze – pochłania ”niespełna trzy miliardy istot, z których każda mogłaby niczym Ikar wznosić się ku słońcu”.
”Prawa i obowiązki” Tadeusz Różewicz nawiązuje do obrazu Breughela ,„Upadek Ikara”. Pierwsza część utworu to sprzeciw wobec niedostrzegania tragedii Ikara. Podmiot liryczny twierdzi, że ma prawo i obowiązek „krzyczeć na oracza patrz patrz słuchaj pniu”. W drugiej części pojawia się jednak refleksja, że inni ludzie mają własne życie i pracę, choć może nie tak wzniosłe jak bohatera mitu, ale
przygoda Ikara nie jest ich przygodą”. Mimo iż Ikar umiera, życie toczy się dalej.
”Ikar” Jarosław Iwaszkiewicz nawiązał do obrazu Pietera Breughela aby ukazać tragedię ludzką niezauważoną przez otoczenie. Początek opowiadania to refleksja na temat obrazu. Autor opisuje ostatnią scenę mitu – upadek Ikara, podkreślając, że nikt nie zauważa jego śmierci – ani oracz, ani pasterz, ani płynący na statku żeglarz. Ta scena przypomina mu o sytuacji z okupowanej Warszawy, kiedy to kilkunastoletni chłopiec – Michaś – zaczytany w książce nie zauważył jadącej ulicą karetki gestapo. Niemcy nie słuchając jego tłumaczeń wepchnęli go do wozu i odjechali w kierunku alei Szucha. Autor zastanawia się „iluż było takich jak mój Ikar, co tonęli w morzu zapomnienia z okrutnego w swej bezmyślności powodu”.
”Dedal i Ikar” Zbigniew Herbert przedstawia swój sposób rozumienia historii Dedala i Ikara. Jego upadek nie jest, jak twierdzi autor, spowodowany zbytnią brawura, ale tęsknotą za ziemią, ogromnym do niej przywiązaniem. „Ramiona bolą od bicia w próżnię” w wypowiedzi Ikara przedstawia rozczarowanie przez nie osiągnięcie swoich marzeń, a personifikacja „nogi drętwieją i tęsknią do kolców... ” i epitet wzmocniony oksymoronem „...zakłopotany cały w ciemnych promieniach ziemi”, uwypuklają tęsknotę za trudem życia na ziemi. Normalne ziemskie życie boli, lecz zarazem daje nam pewność i bezpieczeństwo.
”Ikar” Stanisław Grochowiak pytając o wartość piękna, przyrównuje mitologicznego Ikara do muchy. Ukazuje, że to co naturalne, codzienne może być również piękne. Krytykuje to, że piękne ma być wzniesienie się Dedala i Ikara w przestworza. Pyta ironicznie czy dla spracowanej, przeciętnej kobiety pięknem byłoby wzniesienie się z balią w chmury.
”Muse des Beaux Arts” W.H. Auden powołuje się na obraz Breughela, przedstawiając jednak upadek Ikara jako klęskę jedną z wielu. Tłumaczy, że w obliczu wielu śmierci los Ikara jest mało ważny, a na obrazie Breughla ”wszystko spokojnie odwraca się od nieszczęścia”
”Wciąż o Ikarach głoszą” Ernest Bryll zawiera w swoim wierszu apologię zdrowego rozsądku, praktyczności, przeciwstawiając je postawie Ikara. Twierdzi, że bohaterem literatury powinien być Dedal, który osiągnął cel, a nie lekkomyślny i nierozumny Ikar. Porównuje lot Ikara do lotu ćmy, dyskredytując jego czyn. Postawie Ikara przeciwstawia zdrowy rozsądek, praktycyzm Dedala:
„(...) że nie gapić
trzeba się nam w Ikary, nie upadkiem smucić
- choćby najwyższy...
A swoje ucapić.”
Grochowiak twierdzi, że przywoływanie postaci Ikara, jest zgubną w skutkach apoteozą śmierci. A jego wyczn należy nazwać raczej głupim niż odważnym.
W sztuce:
„Upadek Ikara” P. Breughel - na pierwszym planie obrazu widzimy stosunkowo sporą postać oracza. Na drugim widnieją: pasterz ze stadem, rybak na brzegu, dumne żaglowce na morzu. Wydaje się, że wcale nie ma tu postaci Ikara. Przyglądając się uważniej można dostrzec, tonącego w morzu poniżej statku. Widoczne są jednak tylko nogi i dłoń. Nikt z bohaterów obrazu nie dostrzega śmierci wrażliwego młodzieńca, wszyscy są pochłonięci własnymi czynnościami. Paradoksalnie śmierć Ikara została podkreślona dzięki ukryciu jej poza pierwszym planem.
The Lament to Icarus - Herbert James Draper
Upadek II, Upadek III - Jarosław Miklasiewicz
Upadek Ikara - P.P. Rubens
Ikar - William Blake Richmond
Dedal i Ikar - Domenico Piola
"Jazz: Ikar" - Henri Emile Benoit Matisse
Upadek Ikara - Marc Chagall
Motyw młodości
Młodość to szczególny okres w życiu człowieka, podczas którego kształtuje się osobowość. To często okres buntu przeciwko rodzicom, zastanemu światu i zasadom nim rządzącym. To również czas poszukiwania autorytetów oraz zderzenia ideałów z rzeczywistością, a także okres bardzo emocjonalnego odbierania świata, pierwszych, gwałtownych miłości i tragedii. Młodości zwykle przypisuje się określone cechy: odwagę, wrażliwość, zapał, ale i brak rozwagi, doświadczenia, skłonność do brawury. Jest to wiek, w którym po pierwszych doświadczeniach dojrzewania rozwija się i dobiega kresu proces poznawania życia.
W literaturze:
MITOLOGIA - Boginią młodzieńczej urody była Hebe, córka Zeusa i Hery. To ona nalewała bogom olimpijski nektar, dzięki któremu pozostawali zawsze młodzi. Gdy poślubiła Heraklesa, zastąpił ją Ganimedes (młodzieniec słynny z urody). Przedstawiano ją z czarą lub dzbanem wypełnionym ambrozją i nektarem.
Ikar z Mitu o Dedalu i Ikarze to uosobienie romantycznego wzlotu, wzniosłych ideałów, bohaterstwa graniczącego z szaleństwem. To także symbol młodzieńczego entuzjazmu, lekkomyślności oraz marzeń człowieka, nawet tych najbardziej niebezpiecznych i nieosiągalnych, jak lot ku słońcu. Ikar po raz pierwszy pojawił się w mitologii greckiej. Był synem Dedala, wybitnego konstruktora i architekta, któremu król Minos zabronił powrotu do rodzinnych Aten. Dedal postanowił jednak uciec i w tym celu skonstruował olbrzymie skrzydła zbudowane z ptasich piór posklejanych woskiem. Podczas lotu Ikar, niepomny przestróg ojca wzniósł się za blisko słońca. Wosk spajający skrzydła rozpłynął się, a Ikar runął do morza.
”Żywot człowieka poczciwego” - M. Rej twierdzi, że tak jak każda pora w życiu człowieka, także i młodość rządzi się swoimi prawami. Według niego młodość to przede wszystkim czas wzmożonej edukacji oraz podejmowania ważnych, życiowych decyzji, takich jak na przykład wybór żony.
”Na modość” - J. Kochanowski przekonuje, że szaleństwa młodości to coś naturalnego i tak, jak rok nie może istnieć bez wiosny, tak młodość nie może usunąć bez zabawy.
„Spowiedź dziecięcia wieku” - Alfred de Musset ukazuje pokolenie swoich rówieśników, które egzystowało w odbierającym chęć do życia przeświadczeniu, że po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i upadku Napoleona nic już wielkiego się nie zdarzy w dziejach Europy. Świat ogarnia marazm, ludzie nie myślą o wielkich ideałach, a jedynie o bogaceniu się, konsumpcji:
„Uczucie niewysłowionej mdłości zaczęło tedy fermentować we wszystkich młodych sercach. Skazani przez panów świata na bezład, wydani na łup wszelkiego rodzaju bakałarzy, na pastwę bezczynności i nudy, młodzi ludzie patrzyli, jak umykają im spienione fale, przeciw którym prężyli ramiona.”
”Cierpienia młodego Wertera” - J.W. Goethe przedstawia Wertera, którego cechuje bunt przeciw konwenansom obyczajowym, ekstrawagancja w ubraniu i stroju, impulsywność i gwałtowność uczuć. Przeżywa on niespełnioną miłość, a także buntuje się przeciw panującym stosunkom społecznym. Poniesione klęski powodują, że podejmuje decyzję o samobójstwie.
”Oda do młodości” - A. Mickiewicz po raz pierwszy w literaturze polskiej tak silnie podkreślił odrębność młodości. Autor wzywa w niej do walki o postęp i dobro ludzkości oraz odrzucenie świata „starych”, co wyrażają słowa:
„trzeba z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe”
Wieszcz gloryfikuje również świat idealistów, kierujących się szczytnymi i szlachetnymi celami. Dominuje rewolucjonizm, wezwanie do buntu. Występuje także podział na „starych” i „młodych”, opozycją do samolubnego skostniałego świata starości stanowi radosny świat marzeń, „rajska dziedzina ułudy”. Mickiewicz przeciwstawia wartość rozumu, podkreślaną przez klasyków, miłości i młodzieńczemu entuzjazmowi. To młodość ma stworzyć świat ducha, została ona w utworze uznana za siłę tworzącą, mającą moc sprawczą. Przy czym świat ducha jest czymś wyższym od rzeczywistości materialnej, którą poeta przypisał starszym generacjom przez wiek zamroczonym.
”Kordian” – J. Słowacki w pierwszej części utworu ukazuje poszukiwania drogi życia przez Kordiana, psychicznie starego młodzieńca, pragnącego wyrwać się z duchowego zamętu wczesnej młodości, odrzucić nudne, bezpieczne i wygodne istnienie. Kordian to podobnie jak autor ”nieodrodne dziecię wieku”, rozdarty przez sprzeczne uczucia, ogarnięty pragnieniem wielkiego czynu, porywającej idei, dręczony przez jaskółczy niepokój młodzieniec. Błąka się po Europie, by po wielu rozczarowaniach podjąć próbę zabicia cara Mikołaja w Warszawie.
”Kamienie na szaniec” - A. Kamieński opowiada historię grupy przyjaciół i harcerzy. Alek, Zośka i Rudy, kończą Liceum im. Stefana Batorego w 1939 r. i, zamiast realizować piękne plany, stają wobec wojennej rzeczywistości. Początkowo są aktywnymi uczestnikami Małego Sabotażu, z czasem przechodzą do Grup Szturmowych. Dojrzewają wśród dramatycznych zdarzeń okupacyjnej codzienności i stają się żołnierzami podziemnej armii, nie wyrzekając się uroków i marzeń młodości.
”Kolumbowie rocznik 20” - R. Bratny przedstawia pokolenie apokalipsy spełnionej - młodych, żyjących przyspieszonym życiem ludzi, którzy inaczej kochali, walczyli, a ginąc w wieku dwudziestu lat osiągali mądrość starca. Nazywano ich również Tyrteuszami, pokoleniem nowych romantyków. Wspólnym przeżyciem wieku ich dorastania jest wojna – czas walki i śmierci, dokonywania czasem najtrudniejszych wyborów, żegnania bliskich. Jednak nawet w takich warunkach wytwarzają się między młodymi związki przyjaźni i miłości.
”Pokolenie I”, „Pokolenie II” - K.K. Baczyński podsumowuje tragiczne doświadczenie młodej generacji czasu wojny. W tych katastroficznych wierszach nie ma dla młodych ludzi alternatywy, dominuje przeświadczenie o nieuchronności śmierci. Poeta wie, że wojna niesie ze sobą spustoszenie moralne i aby przeżyć, trzeba się wyzbyć takich wartości, jak litość, sumienie, miłość… O swoim pokoleniu pisze:
”Tak się dorasta do trumny
jakeśmy w czasie dorośli”
Autor stawia również pytanie o powojenne losy swojej generacji.
W sztuce:
”Portret młodzieńca z czaszką” – Frans Hals
Wspomnienie młodości - Jacek Malczewski
Stowarzyszenie umarłych poetów” - film Petera Weira jest dziełem mówiącym o potrzebach młodego pokolenia. Reżyser ukazuje w nim życie uczniów ekskluzywnej szkoły i to, jak nudna dotąd ich egzystencja odmienia się przez przybycie do szkoły nowego nauczyciela języka angielskiego - Johna Keatinga (Robin Williams). Jest on absolwentem szkoły Welton Academy.
”Panna Nikt” - film Andrzeja Wajdy na podstawie powieści Tomka Trzyzny. Wajda wybrał z książki wątek, który pozwolił mu uznać Pannę Nikt za współczesny moralitet. Za opowieść o dziewczynce, która myślała, że świat jest prosty, a on okazał się gorzkim chaosem, dziewczynce, która chcąc ten świat zdobyć, uległa kuszeniu dwu swych przyjaciółek i dwukrotnie zaparła się siebie, okazując się nikim.
”Ostatni dzwonek” - film Magdaleny Łazarkiewicz, ukazujący obrazy młodzieży lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w realiach społeczno-politycznych PRL-u.
„Ta nasza młodość…” - piosenka wykonywana w krakowskim kabarecie „Piwnica pod Baranami” do słów Tadeusz Śliniaka
Cytaty:
Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli,
Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli.
autor: Jan Kochanowski
Młodość jak siano więdnie.
autor: Mikołaj Rej
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam czego rozum nie złamie:
Młodości! – Orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.
autor: Adam Mickiewicz
(…)młodość jest wartością samą w sobie, czyli niszczycielką wszelkich innych wartości, które nie są jej potrzebne, gdyż ona – samowystarczalna.
autor: Witold Gombrowicz
Dla mnie młodość jest niedostatecznością i niższością we wszystkim, oprócz w jednej jedynej rzeczy: w tym, że się jest młodym, w młodości jako takiej.
autor: Witold Gombrowicz
Ta nasza modość z kości i krwi.
Ta nasza młodość , co z czasu kpi.
Co nie ustoi w miejscu zbyt długo.
Ona co pierwszą jest, potem drugą.
Ta nasza młodość, ten szczęsny czas.
Ta para skrzydeł zwinięta w nas…
autor: Tadeusz Śliwiak