oświecenie 1740-1822
fazy: wczesna (1740-1764), dojrzala (1764-1795),schylkowa (1795-1822)
Filozofowie: Rene Descartes, Kartezjusz, F.Bacon, J.Locke, Wolter, Jan Jakub Rosseau (ojciec sentymentalizmu)
racjonalizm-rozumowe podejscie do zycia i swiata. Cogito ergo sum – mysle wiec jestem.
krytycyzm-postawa światlych ludzi oswiecenia krytykujaca wady instytucji panstwowych i koscielnych, a postolujaca reformy.
empiryzm-poznanie rzeczywistosci odbwa się dzieki doswiadczeniu.
deizm-prad uznajacy Boga za stworce, ale nie ingerujacego w losy swiata.
ateizm-postawa nieuznajaca Boga za stworce swiata
sensualizm-postawa uznajaca poznawanie swiata za pomoca zmyslow
wolterianizm-prawo do wypowiadania wlasnych pogladow.
Nurty oswiec.
klasycyzm-kier. w literat. i sztuce, nawiazujacy do wzorow antycznych. Okres najwiekszego rozkwitu – XVIIw. we Francji. Repr.:Wolter, La Fontaine, Krasicki, Molier.
Sentymentalizm-tworca: Jan Jakub Rousseau (Nowa Helioza), repr.: Karpinski. Sentymentaliści kladli nacisk na czulosc, wewn.uczucia, ckliwosc.
Rokoko- w sztuce najwazniejsza była elegancja.
czlowiek ośw.- mysliciel, filozof, wróg zacofania, udziela się spolecznie, etc.
Czasopisma ośw. – Merkuriusz Polski Ordynaryjny, Monitor, Zabawy przyjemne i pozyteczne, Gazeta Warszawska
Szkoly i uczelnie – Collegium, Nobilium, Szkola rycerska.
Udzial literatury polit. w przygotowaniu reform:
poglądy Staszica – postuluje zmiany w edukacji, jest za przywroceniem rzadkow prawa, ustanowienie wladzy wykonawczej, zniesienie wolnej elekcji, potepial magnatow, upomnial się o prawa chlopskie
Poglądy Kołłątaja – upominal się o prawa chlopskie, domagal się wolnosci osobistej chlopow
Poglady Jezierskiego – krytykuje ustroj Rzeczypospolitej, krytykuje niewolnictwo chlopow, mowi o braku czlowieczenstwa u szlachty
Bajki Krasickiego. Pierwszy cykl 1779 – bajki i przypowiesci o krtokiej, epigramatycznej formie. Drugi cykl – po smierci Krasickiego – bajki nowe – bajki narracyjne
Bajka-cel dydaktyczny i moralizatorski, gatunek na pograniczu epiki i liryki, krotki utwor – najczesciej wierszowany, poslugujacy się często bohaterem zwierzecym. Zdarzenia i postacie w bajkach maja najczesciej sens alegoryczny. Bajki koncza się pointa, moralem, nauka umieszczona na koncu utworu.
