Jak podaje encyklopedia pospolite ruszenie jest to ?ogół lub określona część ludności kraju zdolna do noszenia broni, powoływana pod broń w czasie wojny?. Zarówno Henryk Sienkiewicz w ?Potopie? jak i Wacław Potocki w swym wierszu opisuje siedemnastowieczne pospolite ruszenie.
Fragment powieści Sienkiewicza, przedstawia przygotowania do bitwy pod Ujściem. Żołnierze są nieprzygotowani do walki. Narrator drwi z nich pisząc, że ?na dwudziestu chłopów ledwie jeden wojnę widział, a na dziesięciu jeden wie jak rusznicę trzymać?. Ponadto opisuje ich totalną ignorancję, obojętny stosunek wobec dowódców i ich rozkazów. Żołnierze w czasie musztry narzekają, ziewają, jedzą i piją. Są oni tak głośno, że nawet nie słyszą oficerskich rozkazów. Na dodatek obrażają się, że ktoś chce wprowadzić musztrę. W chwili zagrożenia wśród szlachty powstaje zamęt i zamieszanie. Bardzo dużo czasu zabiera im zorganizowanie obozu.
Podobnie przedstawia pospolite ruszenie Wacław Potocki w swym wierszu. Tutaj dobosz bezskutecznie próbuje poderwać do walki szlachtę. Pomimo zagrożenia i nacierającego nieprzyjaciela, wolą oni spać. W efekcie końcowym dobosz rezygnuje z próżnych wysiłków, zdejmuje swoją zbroje i również pogrąża się we śnie. Autor w tym utworze krytykuje brak patriotyzmu i chęci do walki u szlachciców.
Podsumowując, zarówno Sienkiewicz jak i Potocki zwracają uwagę na całkowity brak zaangażowania w sprawy Polski tej warstwy społecznej. Szlachta zabiega o własne dobro nie chce współwalczyć z chłopami, bo to niższa grupa społeczna. Taka postawa siedemnastowiecznej szlachty prowadzi do klęski Polaków opisanej w ?Potopie?. Szlachta jest bowiem gotowa oddać ojczyznę w ręce najeźdźcy pod warunkiem, że to nie umniejszy ich przywilejów. Dopiero oblężenie Jasnej Góry powoduje, że wszyscy Polacy, szlachta również, stawiają opór Szwedom.