Pozytywizm
1864 (klęska powstanie styczniowego) -1880 (umowna data początku Młodej Polski- debiut modernistów)
• Powieść historyczna- połączenie typu walterscottowskiego z dokumentalnym. Jest wielowątkowa i panoramiczna, prezentuje losy fikcyjnych postaci na tle rzeczywistych, historycznych wydarzeń , Potop
• Powieść realistyczna- z wszelkimi jej cechami : realizmu, opisami pejzażu, zamkniętą kompozycją, wielowątkowa, obfituje w bogactwo osób i charakterów. Zasada podwójnej perspektywy w konstrukcji czasu i przestrzeni, Nad Niemnem
• Powieść sensacyjna - cechuje się rozbudowana fabuła, pełna niespodziewanych zdarzeń i zwrotów. Koncentruje się na dynamizowaniu opowieści, bez głębszych motywacji psychologicznych i in., a jej głównym celem jest dostarczenie rozrywki.
• Powieść społeczno-obyczajowa - szczególnie rozpowszechniona w klasyce XIX w., kiedy miała tak znaczące osiągnięcia, jak dzieła w Polsce. Zajmowała się głównie życiem codziennym i jego społeczno-historycznymi, a także indywidualnymi, uwarunkowaniami, Pan Tadeusz
• Powieść psychologiczna - koncentrująca się na życiu wewnętrznym opisywanych postaci, ich sposobie odczuwania i myślenia. W wersji realistycznej ukazuje przeżycia jednostki w związku z procesami społecznymi, środowiskowymi, statusem zawodowym itp. Granica
• Powieść podróżnicza - której fabuła opowiada przygody doznane w podróży, szczególnie do krajów odległych i egzotycznych, współcześnie bliska powieści sensacyjnej , Robinson Cruzoe
• Powieść biograficzna - przedstawiająca życie osoby realnej, np. polityka, artysty, uczonego. Posługując się autentycznymi wydarzeniami i faktami, kształtuje życiorys bohatera jako zorganizowana całość fabularna, wprowadzając m.in. przypuszczalne wypowiedzi i myśli bohatera, zwykle niesprzeczne z udokumentowana wiedza o nim
realizm - oznacza postawę człowieka, który w swoich działaniach uwzględnia wszystkie warunki zewnętrzne i własne możliwości, czyli dokonuje trzeźwej, zdroworozsądkowej oceny sytuacji.
Realizm jest teoria, wg której istnieje rzeczywistość nie zależna od poznania ludzkiego. W wersji teoriopoznawczej teza ta głosi, iż istniejąca obiektywnie rzeczywistość może stanowić przedmiot poznania ludzkiego.
utylitaryzm - (z łaciny utilitas – korzyść, pożytek), powstała w Anglii w XVII w. i trwająca do XIX w. koncepcja etyczna, zgodnie z która działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeżeli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby oraz zabiegając o własny interes, służy się dobru ogółu. Utylitaryści usiłowali wykazać, ze interes indywidualny i ogólny nie musza być przeciwstawne, a w przypadku sprzeczności możliwe jest ich uzgodnienie.
scjentyzm - nurt filozoficzny ukształtowany w początkach XX w.