"Laura i Filon" M. Pawilikowskiej Jasnorzewskiej i Franciszka Karpińskiego- analiza porównawcza

?Laura i Filon? to jedna z najbardziej znanych sielanek Franciszka Karpińskiego- najwybitniejszego przedstawiciela sentymentalizmu w Polsce. W polemikę z tym XVIII- wiecznym tekstem wchodzą 2 teksty współczesne (XXw.) innych wybitnych poetów polskich - ?Filon i Laura wersja nowa? K.I. Gałczyńskiego oraz ?Laura i Filon? Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej. Każdy z tych artystów inaczej podejmuje i modyfikuje tematykę pierwowzoru, przekazując odbiorcy zupełnie inne treści.

Sentymentalizm to nurt, który wytworzył się w opozycji do klasycystycznego dydaktyzmu. Jego charakterystyczną cechą jest postrzeganie świata przez pryzmat uczuć i doznań zmysłowych. Przedstawiciele tego prądu umysłowego uważali cywilizację za źródło ludzkich nieszczęść, zmuszającą do sztuczności i uniemożliwiająca wyrażanie siebie. Próbowali więc od niej uciekać i dlatego w poezji sentymentalnej bardzo istotną rolę odgrywa natura, ale to człowiek i jego uczucia znajdują się w centrum uwagi. Przykładem typowej poezji sentymentalnej jest właśnie utwór ?Laura i Filon? F. Karpińskiego.
Jest to sielanka sentymentalna, złożona głównie z monologów oraz dialogów 2-óch tytułowych bohaterów a także fragmentów narracji. Jego tematyka obraca się wokół miłości, emocji wewnętrznych, zmysłów i doznań metafizycznych, które targają parą zakochanych. Język, którego używają jest patetyczny, pełen wyrażeń emocjonalnych, momentami wręcz sztuczny. Karpiński pokazuje nam idealizowane, romantyczne uczucie przeplatane z zazdrością. Akcja rozgrywa się na wsi, w idealną bezchmurną noc. Laura, słysząc klaskanie w borze, biegnie z wiankiem na głowie i koszem malin w ręku na spotkanie z Filonem, jednak spóźnia się. Gdy spostrzega brak ukochanego, wpada w złość podejrzewając go o zdradę. Gwałtownie daje upust swoim emocjom, lecz w tym momencie Filon wybiega zza pobliskich krzewów i przyznaje się do małego podstępu, mającego na celu sprawdzenie jej uczuć. Dużą rolę odgrywa tu natura, która współtworzy wydarzenia i nadaje klimat: jawor, który jest miejscem ich tajemnych spotkań i symbolem nadziei, tęsknoty, a także księżyc i gwiazdy- obserwatorzy zdarzeń . Ważne są też symboliczne rekwizyty i imiona- Laura to w literaturze typowe imię kochanki a Filon i Doryda (konkurentka Laury) są imionami wyszukanymi, konwencjonalnymi. Karpińskiego niewiele interesują losy bohaterów utworu, o wiele większą wagę przykłada on do zbadania ich uczuć wewnętrznych i emocji. Jest to próba analizy psychiki człowieka szaleńczo zakochanego i jego zachowań .

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska w swoim wierszu ?Laura i Filon? zrywa z przesłaniem pierwowzoru i całym modelem romantyczno-sentymentalnym. Pomimo tego między tymi dwoma utworami można się doszukać pewnych podobieństw. Łączy je oczywiście tytuł, ale i również budowa- każdy z nich podzielony jest na czterowersowe zwrotki z dokładnymi krzyżowymi rymami, co można uznać za celowy zabieg ze strony poetki.
Jednak w wierszu Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej nie mamy już dialogu bohaterów, a jedynie opis przedstawiony przez podmiot liryczny, obserwujący parę. Można go odczytać jako kontynuacje dziejów bohaterów, ale już po przemianie, kiedy ich wzajemna miłość wyraźnie osłabła. W tym utworze nie ma ani słowa o uczuciach, nie jest on już sielankowy tylko coraz bardziej ponury. Użyte w dużej ilości epitety nie budzą pozytywnych skojarzeń i wyraźnie wywołują smętny nastrój- jakby kochankowie stracili cały entuzjazm swojej miłości. Poetka tworzy w tym utworze kontrast do wydarzeń i uczuć przekazanych w wierszu Karpińskiego. W ?Laurze i Filonie? Jasnorzewskiej uczucie kochanków minęło. Spotykają się dalej pod jaworem, który nie jest już romantycznym symbolem radości spotkania, a stał się: ?...szumiący, ponury i siny?. Filon to poważny, odziany w zielony frak pasikonik. Laura natomiast nie jest już pełna werwy i życia - ma łzy w oczach, a na głowie modrą przepaskę, widzimy ją kiedy?wśród książkowej, pożółkłej i francuskiej woni leżała chudą rękę oparłszy o biodro.? Bohaterowie spotykają się będąc ?płascy jak kwiat w książce?- co wskazuje że łączące ich uczucie jest teraz puste, słabe i oni sami nie znajdują już w sobie tej głębi uczuć. Przyszli nie po to, by wyznawać sobie miłość, ale by ?rozsypać się w proch? i zakończyć swój związek. Jedyną rzeczą, która przypomina o tym, co ich kiedyś łączyło jest kiczowata kamea z Amorem. Jest to jeden z elementów w którym autorka kpi z kochanków tak, jak ?śmiejące się po cichu? maliny w koszyku Laury, pokazując sztuczność i nieprawdziwość tego gorącego, patetycznego uczucia z utworu Karpińskiego- a tym samym stając w opozycji do sentymentalnego sposobu pojmowania i przedstawiania miłości.

Utwór Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego również wyraźnie wchodzi w polemikę z sielanką F. Karpińskiego, co sygnalizuje już sam tytuł: ?Filon i Laura wersja nowa?. Daje nam to do zrozumienia, że sięgamy po parafrazę pierwowzoru. W swoim wierszu Gałczyński posługuje się sarkazmem, ironią i drwiną by uzyskać efekt komizmu. Struktura utworu, tak jak u M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej również nawiązuje bezpośrednio do oryginału. Zaczerpnięta z niego pierwsza strofa wiersza, ma za zadanie wprowadzić odbiorcę w sielankowy nastrój i wzmocnić kontrast z naturalistyczną wizją bohaterki pokazaną w następnej zwrotce. Laura wcale nie jest tu ukazana jako niecierpliwie wyczekująca spotkania z ukochanym, tylko jako ?smętna pasterka? która poczuła ?wiosnę i ruję?. Chce uwieść Filona wyglądem, ale wcale nie czuje do niego miłości- ma taką zachciankę spowodowaną porą roku, a Gałczyński zrównuję ją wręcz ze zwierzęcym popędem.
W czasie spotkania Filon wychodzi z bluszczów przy tkliwych dźwiękach strun. Gdy tylko spogląda na ukochaną, ona od razu wyznaje ?Filonie, do cię miłość żywię obłąkaną?, na co on przytakuje ?Ja też, ja też?. Jest lekkoduchem, widać, że nie traktuje on tej miłości poważnie, a wypowiedź ta jest tak skonstruowana, iż można zrozumieć, że Filon żywi miłość do samego siebie. Oba wyznania kochanków brzmią równie sztucznie, pomimo tego, że ?onych spoiło miłosne przęsło?. W tym samym momencie Gałczyński wprowadza element komiczny- śledzącą zakochanych matkę Laury, która spada pomiędzy nich z drzewa i przerywa intymną chwilę. Jawi się nam jako strażniczka cnoty Laury i zabiera ja do domu, a pozostawiony sam sobie Filon postanawia spotkać się z jej konkurentką Dorydą. W ?Filonie i Laurze wersji nowej? autor całkowicie spłyca i ujmuje znaczenia uczuciu kochanków z ?Laury i Filona? Karpińskiego, wyśmiewając także jego patetyczność i pokazując, że tak opiewana i śmiało wyznawana miłość sentymentalna zazwyczaj wcale nie jest prawdziwa lub też szybko się nudzi i przemija.

Podsumowując, teksty M. Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej jak i K.I. Gałczyńskiego, pomimo licznych podobieństw do pierwowzoru, obalają i wyśmiewają zawarty w sielance F. Karpińskiego ?Laura i Filon? ideał miłości sentymentalnej. Polemizują z nim i na zasadzie kontrastu lub negatywu ukazują jego sztuczność, nietrwałość oraz rozchwianie emocjonalne bohaterów- ukazując tym samym jak w ciągu 200 lat zmienił się sposób postrzegania tego uczucia.