2.1. Polityka rodzinna definicje, cele, przedmiot, instrumenty
Określenie ?polityka rodzinna" po raz pierwszy zostało użyte w dyskusjach, które toczyły się nad polityką społeczną w Europie w latach czterdziestych ubiegłego wieku. Jednak same działania, których bezpośrednim adresatem była rodzina, podjęte zostały znacznie wcześniej, gdyż pod koniec XIX w. i na początku XX we Francji.
Obecnie w literaturze przedmiotu można znaleźć wiele definicji polityki rodzinnej. Według jednej z najpopularniejszych definicji ?polityka rodzinna
to całokształt norm prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny, jej powstania, prawidłowego funkcjonowania i spełniania przez nią wszystkich ważnych społecznie ról.
Polityka rodzinna jest składową polityki społecznej państwa. ?Polityka społeczna jest zaś jest działaniem państwa oraz różnego typu innych organizacji, którego celem jest kształtowanie stosunków społecznych, warunków życia i pracy ludności tak, by społeczeństwo mogło przetrwać i rozwijać się. Polityka rodzinna obejmuje zatem te działania państwa, które ukierunkowane są na dobro i rozwój rodziny.
Ze względu na niezastąpioną wartość rodziny ?władze publiczne powinny robić wszystko, co możliwe w celu zabezpieczenia różnorakiej pomocy ? społecznej, materialnej, pedagogicznej, kulturalnej czy politycznej, która jest niezbędna do tego, aby rodzina mogła we właściwy sposób sprostać swoim ważnym zadaniom społecznym?.
Pomaganie rodzinie w ramach polityki rodzinnej powinno mieć charakter pomocniczości, która sprowadza się do trzech rodzajów działań: zakazu pozbawiania czegoś rodziny - to, co rodzina jest zdolna robić sama, sama powinna robić; pomocy dla samopomocy - w tym, czego rodzina nie jest w stanie zdziałać, powinna uzyskać pomoc; subsydiarna redukcja - pomoc rodzinie powinna ustać, w sytuacji gdy nie jest już ona dłużej potrzebna.
Podstawą tak rozumianej polityki rodzinnej leżą takie założenia jak: rodzina jest podstawową i najważniejszą instytucją społeczną, rodzina winna być wspierana przez państwo, polityka rodzinna oznacza wielość polityk, a nie pojedynczy, jednolity akt prawny.
Bardzo często w artykułach prasowych lub różnego typu dyskusjach pada pojęcie ?polityka prorodzinna", które jest terminem potocznym, wartościującym, przy jego pomocy często ocenia się politykę społeczną państwa wobec rodziny. Dlatego należy zaznaczyć, że termin ten nie jest terminem naukowym i nie występuje samodzielnie
w literaturze przedmiotu z tematyki polityki społecznej. Jednak polityka społeczna państwa w stosunku do rodzin może być uznawana za politykę prorodzinną
w przypadku jeśli realizuje ona wcześniej wytyczone cele, które państwo chce realizować w zakresie budowania odpowiednich warunków do rozwoju rodziny, a także do zaspokajania jej potrzeb zarówno bytowych jak i kulturalnych.
Obecnie w teorii polityki rodzinnej wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje polityki rodzinnej: politykę explicite - wyraźnie adresowaną do rodziny, politykę implicite - pośrednią.
W pierwszym przypadku polityka rodzinna przejawia się poprzez jasno określone działania np. różnego rodzaju programy, których zamierzeniem jest osiągniecie wyznaczonych celów, które dotyczą rodziny jako całości lub też roli poszczególnych członków rodziny.
Polityka tego typu może obejmować przykładowo politykę ludnościową pro lub antynatalistyczną, świadczenia dla rodziców, którzy pracują, świadczenia socjalne, które są związane z opieką i wychowaniem dzieci, czy też opiekę zdrowotną nad matką i dzieckiem. W państwach w których prowadzi się politykę rodzinną typu explicite
z reguły powołuje się specjalne instytucje usytuowane w strukturze rządu, których celem jest koordynacja działań na rzecz rodziny.
Natomiast na politykę rodzinną implicite składają się działania, które podejmuje się w innych dziedzinach polityki państwa nie związane bezpośrednio z rodziną,
ale pociągające za sobą ważne konsekwencje dla funkcjonowania rodziny np., polityka podatkowa, polityka walki z bezrobociem.
Najczęściej uznawanym przedmiotem polityki rodzinnej jest rodzina z dziećmi. Jednak w jakim zakresie polityka ta jest realizowana w dużym zakresie zależy od tego jaką definicję rodziny przyjęło się w danym państwie. Dlatego przedmiotem zainteresowania polityki rodzinnej mogą być: małżeństwo z dziećmi, rodzice z dziećmi (konkubinaty), jedno z rodziców z dziećmi (samotny ojciec, samotna matka).
Aby polityka rodzinna mogła objąć rozmaitość typów, struktur, ról i stosunków rodzinnych przyjęta definicja rodziny powinna być odpowiednio szeroka. W zależności od przyjętego głównego celu polityka rodzinna może być adresowana do: wszystkich rodzin z dziećmi, wybranych kategorii rodzin z dziećmi np. rodzin ubogich, wielodzietnych, niepełnych, dotkniętych patologią społeczną itp.
Przykładowo w krajach Europy polityka rodzinna jest adresowana z reguły do wszystkich rodzin, jednak w jej ogólnych ramach wskazuje się cele szczegółowe, które są związane z pomocą tym rodzinom, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej.
Natomiast w Stanach Zjednoczonych, nie prowadzi się ściśle zdefiniowanej polityki rodzinnej, a adresatami działań na rzecz rodziny są głównie biedne dzieci, które pozostają na utrzymaniu rodziny.
Polityka rodzinna w wymiarze międzynarodowym odnosi się natomiast do wszystkich rodzin i dzieci, a nie zawęża się tylko do rodzin z problemami lub ubogich. W tym wymiarze szczególną uwagę zwraca się na sytuację dzieci lecz uznaje się, że aby polepszyć ich los należy też pomagać rodzicom i rodziną.
Państwo realizuje politykę rodzinną przy pomocy następujących instrumentów: środków prawnych, świadczeń pieniężnych, świadczeń w naturze, świadczeń w formie usług.
Zasadniczo w każdym państwie niezależnie od systemu gospodarczego
? społecznego realizuje się politykę rodzinną, rozumianą jako kreowanie warunków do powstania i rozwoju rodziny oraz zaspokajania jej bytowych, a także kulturalnych potrzeb tak, by mogła wypełniać powierzone sobie funkcje i zadania. Polityka rodzinna jak już wspomniano jest częścią szerzej pojmowanej polityki społecznej i przyjmuje często różne postaci, w zależności od przyjętego do realizacji modelu polityki społecznej. Polityka rodzinna w większości przypadków jest wynikiem uwarunkowań kulturowych, historycznych, gospodarczych i społecznych danego kraju do których jest dostosowana. Często również stosowane przez politykę rodzinną metody oraz środki działania podporządkowane są polityce ludnościowej, mającej na uwadze procesy demograficzne zachodzące w danym społeczeństwie. W zależności od obranego kierunku polityki państwo może np. usiłować wpływać na wzrost przyrostu naturalnego np. w krajach skandynawskich czy obniżenie dzietności poprzez przyjęcie odpowiednich rozwiązań prawno - administracyjnych i ekonomicznych dotyczących małżeństwa i rodziny, propagując ich określone wzory np. Chiny.
Stosunki rodzinne oraz relacje rodziny z państwem i innymi instytucjami regulują normy prawne. Normy wyznaczają także warunki oraz zasady skorzystania ze świadczeń rodzinnych. Dzięki temu jasne są zasady według, których krąg uprawnionych do świadczeń pieniężnych, rzeczowych i usług jest jasno wskazany.
Na mocy odpowiednich przepisów prawnych pieniężne świadczenia w postaci różnego typu zasiłków i zapomóg mogą zostać skierowane do poszczególnych rodzin bądź obligatoryjnie bądź też uznaniowo przez zinstytucjonalizowany system pomocy społecznej. Przyznawane świadczenia w naturze obejmują dobra rzeczowe przekazywane rodzinom np. ubrania, opał, żywność itp. Świadczenia realizowane są również w formie usług przez różne instytucje. Mają one na celu pomaganie rodzinom w wypełnianiu jej fundamentalnych funkcji. Usługi takie realizuje się przy pomocy infrastruktury społecznej np. żłobków, przedszkoli itp.
Obowiązek odpowiedzialność za określanie, prowadzenie i finansowanie polityki rodzinnej w modelu przyjętym przez państwa europejskie spoczywa
na państwie, które jest głównym podmiotem kształtowania polityki rodzinnej.
W modelu takim uprawnienia i zadania państwa w zakresie polityki rodzinnej podzielone są pomiędzy organy centralne, terenowe i organy samorządowe. Ważnymi podmiotami polityki rodzinnej są także organizacje pozarządowe, związki pracodawców, związki zawodowe oraz kościoły i związki wyznaniowe.
W ostatnim czasie w Europie Zachodniej można zaobserwować wyraźne tendencje do zwiększania się liczby podmiotów realizujących politykę rodzinną. Dzieje się tak , gdyż zachodzi tam dynamiczny proces decentralizacji uprawnień, a co za tym idzie następuje też wzrost roli partnerów społecznych. W modelu tym przyjęta jest zasada, iż formułowanie celów i sposobów realizacji polityki społecznej musi odbywać się przy współuczestnictwie podmiotów, których ta polityka dotyczy. Cele, a także instrumenty polityk rodzinnych różnych państw uzależnione są od wielu czynników min. od procesów społeczno-ekonomicznych i demograficznych oraz od czynników kulturowych. Na istotę polityki rodzinnej we wszystkich rozwiniętych krajach uprzemysłowionych wpływają takie zjawiska jak: starzenie się społeczeństw, zmiany
w strukturze rodziny, aktywność zawodowa kobiet i wynikająca stąd potrzeba znalezienia równowagi pomiędzy życiem zawodowym a życiem rodzinnym.
W politykach rodzinnych państw Unii Europejskiej zauważalne są obecnie tendencje do: wzmacnianie statusu prawnego dziecka i jego pozycji w rodzinie, wprowadzenie środków mających na celu godzenie ról rodzicielskich i zawodowych, wspieranie funkcji opiekuńczej rodziny i stwarzanie warunków do realizacji funkcji ekonomicznej.
2.2 Polityka rodzinna w ujęciu porównawczym - Modele polityki rodzinnej
Przyjęcie konkretnego modelu polityki rodzinnej wiąże się z zapatrywaniami dotyczącymi zobowiązań opiekuńczych oraz postrzegania społecznych ról kobiet
i mężczyzn wpisaną w model polityki społecznej.
Przykładem przejęcia przez państwo obowiązków związanych z opieką nad rodziną i jej organizacją jest Szwecja w której obywatele z założenia mają prawo do opieki. Ponadto kreowany jest tam model pracy zawodowej kobiet oraz ich aktywności politycznej i społecznej wraz z partnerskim podziałem obowiązków w rodzinie pomiędzy kobiety i mężczyzn. Towarzyszy temu bardzo wysokie poparcie społeczne
i instytucjonalne.
Przeciwieństwem tego modelu jest system śródziemnomorski, gdzie rodzina jest prawnie zobowiązana do sprawowania opieki nad jej członkami. Jednocześnie opiekuńcze funkcje przypisuje się tam tylko kobietom wraz z podporządkowaniem innych ról zobowiązaniom rodzinnym. Rozwiązania, które ułatwiają pogodzenie pracy zarobkowej z obowiązkami domowymi są bardzo słabo rozwinięte. Jednak dane statystyczne wykazują, że przyrostowi naturalnemu lepiej sprzyja skandynawski model polityki rodzinnej, gdyż przyrost naturalny jest tam znacznie wyższy niż w krajach
Europy Południowej, gdzie należy on do najniższych.
W Europie można spotkać się jeszcze z innym modelem polityki rodzinnej, który występuje np. we Francji i w Niemczech, jest to tzw. model kontynentalny. Jednak mimo wielu wspólnych cech, które pozwalają mówić o tym samym typie modelu polityki społecznej w wymienionych krajach, polityka rodzinna różni się w nich podejściem do interwencji państwa, które dotyczy decyzji o dzieciach i wizją pracy zawodowej kobiet.
Francja charakteryzuje się tym, że państwo aktywnie zachęca rodziny do posiadania dzieci. Zachowanie zastępowalności pokoleń i rodzina są tam traktowane jako sprawy wagi państwowej. W Niemczech, sprawa wyglądała inaczej i to pomimo tego, że już w połowie lat 70, przyrost naturalny był tam najniższy z pośród państw Europejskich. Uważano, że zagadnienia związane z posiadaniem dzieci to prywatna sprawa rodzin i instytucje państwowe nie powinny wchodzić na ten teren.
W Niemczech był to problem bardzo drażliwy, gdyż obawiano się, że interwencjonizm państwa w tej sferze może być kojarzony z polityką pronatalistyczną stosowaną przez faszystów. Podejście to zmieniło się dopiero pod koniec lat 90.
Obecnie we Francji pracujące matki zyskują dużą aprobatę społeczną, a także
ze wsparciem instytucji państwowych, które wspierają rozwój usług opiekuńczych i ich finansowanie przez państwo wraz z rozbudowanym systemem urlopów oraz wielu form zatrudnienia, które sprzyjają łączeniu obowiązków związanych z wychowaniem dzieci i pracy zawodowej. W Niemczech natomiast panuje opinia, że kobieta powinna koncentrować się na wychowywaniu dzieci, jednak w ostatnich latach również tam wprowadzono rozwiązania, które mają zachęcać ojców do szerszego współudziału
w wypełnianiu obowiązków rodzicielskich i popularyzować partnerski podział obowiązków w rodzinie, obejmujący zarówno dostarczanie środków utrzymania, jak
i pełnienie funkcji opiekuńczych.
We Francji polityka rodzinna kreuje model rodziny z trójką dzieci. Kobietom przy pierwszym i drugim dziecku przysługuje 16 tygodni urlopu macierzyńskiego, natomiast po urodzeniu trzeciego urlop wydłuża się do 26 tygodni. Urlop taki należy się każdej kobiecie, nawet prowadzącej własną firmę. Jedynym warunkiem otrzymania takiego urlopu jest to, że kobieta musi pracować przynajmniej rok przed urodzeniem dziecka w jednej firmie. Ojcowie jeśli wyrażą taką chęć mogą otrzymać dwa tygodnie płatnego urlopu. Urlop wychowawczy może trwać do trzeciego roku życia dziecka.
Ponadto państwo francuskie prowadzi politykę zachęty do powiększania rodziny poprzez różnego typu udogodnienia, które mają zmniejszyć koszty utrzymania dzieci, jakie ponoszą rodzice. Realizuje się to poprzez rosnące ulg podatkowych tzn. im więcej dzieci tym mniejsze podatki płacone są przez rodziców. Rodzice mogą również odliczać od swoich dochodów wydatki na pomoc w prowadzeniu domu. Rodziny wielodzietne otrzymują też pomoc w postaci darmowych karnetów na basen czy np. biletów
do muzeum, tego typu dofinansowanie wynosi statystycznie 200 euro na rodzinę rocznie. Pracownicy sektora publicznych dostają na Boże Narodzenie prezenty dla dzieci czy też gratyfikacje finansowe z okazji początku roku szkolnego, a także dofinansowanie do wakacyjnych wyjazdów dzieci. Wprowadzone zostały też specjalne karty ?Duża rodzina", które dają możliwość korzystania ze 30 % zniżki na bilety kolejowe i 50 % na metro. Rodzina otrzymuje rocznie około 200 euro na bilety na imprezy artystyczne i sportowe.
Ponadto w systemie pomocy rodzinie zabezpieczone zostały duże środki
na różnego typu zasiłki. Pierwszy zasiłek tzw. premię macierzyńską, kobieta otrzymuje po sześciu miesiącach ciąży. Samotna kobieta w ciąży czy też rodzic samotnie wychowujący dziecko do trzeciego roku życia otrzymuje zasiłek, który
ma zabezpieczyć co najmniej 150 % dochodów, które uznawane są za rodzinne minimum. Przykładowo zwykły zasiłek dla pełnej rodziny to 515 euro miesięcznie. Jeśli rodzina liczy co najmniej troje dzieci, zasiłek wynosi 750 euro. Zasiłek można otrzymywać zasadniczo do ukończenia przez dziecko dwudziestu lat, przy czym
w rodzinach, które mają co najmniej troje dzieci zasiłek może być wypłacany do czasu ukończenia tego wieku przez najmłodsze z dzieci.
Obydwoje z rodziców mają również możliwość skorzystania z zasiłku tzw. wolnego wyboru. Rodzic dostaje ten zasiłek jeśli przerwie pracę, w celu wychowania dziecka. Zasiłek taki można pobierać przez sześć miesięcy przy pierwszym dziecku,
a trzy lata przy drugim i następnych. Państwo opłaca w tym czasie za niepracującego rodzica składki emerytalne oraz ubezpieczeniowe. Gdy rodzic chce powrócić do pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnienia mu co najmniej takich samych warunków pracy i płacy, jakie miał przed pójściem na zasiłek.
Ponadto państwo gwarantuje pełny dostęp do żłobków, przedszkoli i świetlic rodzinnych, a nawet dofinansowuje wynajęcie prywatnych opiekunek. W takich warunkach we Francji praktycznie każda kobieta korzysta z urlopu wychowawczego. Jednak im lepsza jest jej pozycja zawodowa, tym ten urlop jest krótszy. Francuscy ojcowie korzystają z urlopów wychowawczych niechętnie, głównie dlatego,
że mężczyźni zarabiają więcej niż kobiety, a ponadto we Francji też obowiązuje model rodziny, w którym wychowywanie dzieci należy głównie do obowiązków kobiet.
W Szwecji nie ma ustawowego urlopu macierzyńskiego, a kobiety czynne zawodowo będące w ciąży mogą korzystać z urlop chorobowego do 60 dni przed urodzeniem dziecka, urlop ten jest płatny w wysokości 80 % płacy. Następnie kobiety mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego, który trwa 480 dni i także jest płatny 80 % wynagrodzenia. Ciekawym rozwiązaniem jest to, że 60 dni z tego urlopu może wykorzystać tylko matka 60 tylko ojciec, a pozostałe 360 dni pozostaje do równego podziału pomiędzy oboje rodziców. Przewiduje się sytuację w, której jedno z rodziców zrzeka się swojej części urlopu na rzecz drugiego, jednak wymaga to formy pisemnej. Przysługującego urlopu nie trzeba wykorzystywać od razu, można podzielić go na części, należy jednak wykorzystać go do ukończenia przez dziecko ośmiu lat. Jeśli jedno z rodziców jest bezrobotne to za urlop rodzicielski płaci państwo w wysokości 20 euro dziennie przez pierwsze 390 dni i po 7 euro dzienne przez następnych 90 dni.
Bezpośrednio po urodzeniu dziecka ojcowie mogą skorzystać z dziesięcino dniowego urlopu, który jest płatny 80 % wynagrodzenia. Urlop ten można wykorzystać na zajęcia się dziećmi, gdy matka jest w szpitalu lub przebywanie z matką dziecka
w szpitalnym pokoju rodzinnym i pomaganie jej po powrocie do domu.
W Szwecji rodzice dzieci, które nie poszły jeszcze do pierwszej klasy mogą pracować o jedną czwartą czasu mniej, jednak nie otrzymują za to zadośćuczynienia finansowego. Ponadto na każde dziecko do 16 roku życia przysługują zasiłki
w wysokości ok. 400 euro miesięcznie. Państwo zapewnia też dzieciom do lat pięciu częściowo odpłatne miejsce w przedszkolu. Jeśli np. rodzice są rozwiedzieni, a ojciec nie płaci alimentów to matka dostaje zasiłek z zakładu ubezpieczeń, który później egzekwuje pieniądze od mężczyzny.
Przyjęcie takiego modelu polityki rodzinnej w niektórych kręgach spotyka się
z krytyką gdyż uważa się, że przejęcie dużej liczby zobowiązań przez państwo wpływa na ubezwłasnowolnienie ludzi i w znacznym zakresie ogranicza ich inicjatywę
co z kolei ma wpływ na obniżenie wydajności pracy. Polityka taka jest również bardzo kosztowna, wymaga wprowadzenia wysokich podatków, które mogą z kolei wpłynąć
na ograniczenie wzrostu gospodarczego.
Jednak jak dotychczas przykład Szwecji wykazuje, że nawet z tak rozbudowanym systemem zabezpieczenia społecznego, państwo to radzi sobie
ze wzrostem i konkurencyjnością. Dodatkowo dzięki przyjętemu modelowi polityki rodzinnej poziom zatrudnienia kobiet i mężczyzn, postępuje w zmniejszaniu nierówności płci, poprzez wprowadzenie różnych rozwiązań bądź neutralnych
ze względu na płeć do wykorzystania przez kobiety i mężczyzn, bądź skierowanych wyłącznie do mężczyzn. Co ma zachęcać mężczyzn do poświęcania większej ilości czasu.
Jednak rozwiązania takie nie wszędzie spotykają się z aprobatą, przykładowo
z ostrą krytyką spotkała się w Niemczech próba zmuszenia ojców do tego aby brali dwa miesiące urlopu wychowawczego. Urlop miał przepadać, gdyby ojciec się na niego nie zdecydował. Jednak większość Niemców uznało, że doprowadzi to upadku tradycyjnego modelu rodziny, na czele z ojcem jako podstawowym żywicielem.
W związku z tym rząd Niemiecki musiał wprowadzić w życie inne elementy polityki rodzinnej mogące zachęcić swoich obywateli do posiadania dzieci. Rząd podjął działania zmierzające do tego aby w 2013 r. liczba miejsc w przedszkolach wynosiła 750 tys., a po 2013 r. każda rodzina niemiecka będzie mogła skorzystać z państwowej opieki nad dzieckiem.
Obecnie kobieta, która urodzi dziecko ma prawo do 14 tygodniowego płatnego 100 % urlopu macierzyńskiego. Przysługuje on każdej pracującej kobiecie, nie przysługuje natomiast paniom, które prowadzą własną firmę. Po porodzie ze względu na ochronę zdrowia wykorzystanie urlopu jest obligatoryjne. Urlop wychowawczy mogą brać oboje rodzice do ukończenia przez dziecka trzech lat. Za zgodą pracodawcy można ten urlop wykorzystać do 8 roku życia dziecka. W sektorze publicznym praktykuje się takie przedłużenie nawet do 12 roku życia.
Ponadto po urodzeniu dziecka rodzice przez dwa lata otrzymują zasiłek w wysokości ok. 300 euro miesięcznie na dziecko. Aby zasiłek ten otrzymać nie można przekraczać dochodów 30 tys. euro, a samotni rodzice nie mogą zarabiać więcej niż 23 tys. euro rocznie. Czas pobierania zasiłku można skrócić do roku wtedy jego wysokość wynosi 450 euro miesięcznie. Zasiłki przyznają również władze poszczególnych landów, ich wysokość uzależniona jest od liczby dzieci, przeciętnie wynoszą one 300 euro.
Przyjęcie takiego modelu polityki rodzinnej podyktowane jest obawą, że jeśli przyrost naturalny będzie nadal na tak niskim poziomie to nastąpi znaczny spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym. To z kolei będzie przysparzać niedoborów pracowników w różnych sektorach rynku pracy. Pracodawcy zaczynają zatem sami dbać o swych pracowników, przykładowo widoczne stało się, że duży nacisk kładzie się na politykę zarządzania zasobami ludzkimi, która sprzyja pozostawaniu matek
w pracy po urodzeniu dziecka. Obecnie wyraźnie promowane jest powstawanie żłobków i przedszkoli przy zakładach pracy. Takie podejście z pewnością ułatwia powrót matki do pracy, a także obniża koszty utrzymania dziecka, które ponoszą rodzice i daje możliwość wyrównania szans edukacyjnych, a równocześnie stwarza nowe miejsca pracy.
Ciekawe rozwiązania systemowe w zakresie polityki rodzinnej wypracowano również w Hiszpanii. Po urodzeniu dziecka rodzice otrzymują tam jednorazową zapomogę w wysokości 2,5 tys. euro. Matka może skorzystać z 16 tygodniowego urlopu macierzyńskiego, z czego sześć tygodni musi wykorzystać bezpośrednio po urodzeniu dziecka, pozostałym część może wykorzystać dowolnie np. może zrzec się części urlopu na ojca jeśli ten spełnia wymagania składkowe. Bezpłatny urlop macierzyński w Hiszpanii przysługuje każdej matce. Natomiast możliwość korzystania z płatnego w 100 % urlopu mają te kobiety, które płacą składki na ubezpieczenia społeczne i zarabiają nie więcej niż 3 tys. euro miesięcznie, stosuje się to również do kobiet prowadzących własne firmy. W modelu polityki rodzinnej przyjętym
w Hiszpanii wyraźnie widać wpływy modelu śródziemnomorskiego np. po urodzeniu dziecka ojcu przysługują zaledwie dwa dni urlopu. Jednak w tym względzie w poszczególnych regionach kraju władze lokalne wypracowały własne normy polityki rodzinnej. Na przykład w Katalonii w sektorze publicznym urlop dla ojca wynosi pięć dni.
Urlop wychowawczy przysługuje zarówno matce jak i ojcu do trzeciego roku życia dziecka. Jest on bezpłatny, jednak przez rok pracodawca jest zobowiązany do opłacania składek emerytalnych i ubezpieczenia zdrowotnego pracownika. Ponadto przez pierwszy rok trwania urlopu stanowisko pracy zajmowane przez ojca lub matkę czeka na jego powrót, po roku pracodawca ma prawo przenieść rodzica na równorzędne stanowisko. I znów regiony proponują własne rozwiązania. W tej kwestii również występuje pewna regionalizacja i tak np. w Kastylii mężczyzna na urlopie wychowawczym ma wypłacany zasiłek, warunkiem jest tu jednak wcześniejsze wykorzystanie trzech tygodni urlopu macierzyńskiego przez kobietę.
Ponadto przez dziewięć miesięcy po powrocie do pracy kobiety mają prawo
do jednej godziny nieobecności w pracy dziennie bez utraty zapłaty. Jeśli ojciec również pracuje to matka może zrzec się na jego korzyść tej godziny.
Hiszpania mimo, że osadzona w strefie kultury śródziemnomorskiej nie oparła się wzrostowi aktywności zawodowej kobiet, który w tym kraju zaczął szybko postępować od początku lat 90. Jednak w Hiszpanii widać duże braki w działaniu instytucjonalnych form wspierających opiekę nad dziećmi. W związku z tym, duże znaczenie ma w tym kraju wykorzystanie rodzinnych zasobów opiekuńczych, głownie babć. Rząd Hiszpański wydaje się dostrzegać problem, gdyż wiele miejsca poświęca na
Promocję rozwiązań, które zmierzają do promocji kobiet jako dobrych pracowników,
a mężczyzn jako dobrych opiekunów.
Model polityki rodzinnej przyjęty w Grecji pozwala kobiecie na korzystanie z 17 tygodniowego urlopu. Urlop ten wykorzystać można zarówno podczas trwania ciąży jak i po urodzeniu dziecka. Jeśli kobieta powraca do pracy przed końcem urlopu macierzyńskiego, pozostałe dni urlopu może wykorzystać ojciec. Ponadto przez
dwa lata po urodzeniu dziecka, kobieta ma prawo do dodatkowej godziny wolnego wciągu dnia pracy. Kobiety, które pracują w sektorze publicznym mogą zamienić ten skrócony czas pracy na dziewięciomiesięczny urlopu.
Matka lub ojciec mają też prawo do trzyipółmiesięcznego urlopu wychowawczego do momentu, aż dziecko osiągnie wiek trzech lat. Warunkiem korzystania z takiego urlopu jest przepracowanie roku przed urodzeniem dziecka
w jednej firmie, która zatrudnia co najmniej 50 osób, ponadto drugi z rodziców musi być aktywny zawodowo. Natomiast samotni rodzice mogą korzystać z sześciu miesięcy urlopu wychowawczego.
Rodzice mający dzieci do 16 roku życia, mogą korzystać z 4 dni płatnego urlopu
w ciągu roku. Ponadto w przypadku choroby dziecka wdowy i wdowcy, mają możliwość skorzystania z sześciu dodatkowych dni urlopu płatnego urlopu.
Charakterystyczne dla Grecji jest to, że istniejące rozwiązanie dające możliwości zwiększenia udziału ojców w wychowaniu dzieci nie są w Grecji dostatecznie wykorzystywane. Wynika to z tego, że w kraju tym zawodowa aktywność kobiet jest nieduża, gdyż aktywnych zawodowo jest ok. 48 % populacji w wieku produkcyjnym. Ponadto w Grecji widać silne przywiązanie do tradycyjnego podziału na role męskie i kobiece. Udział kobiet w sferze publicznej jest również niewielki
i wzrasta bardzo powoli.
Polityka rodzinna zajmuje również ważne miejsce w Czechach, gdzie została w 2002 r. uznana za priorytet działań rządu. W 2002 r. rząd czeski uznał rodzinę za priorytet. W związku z tym w 2005 r. wprowadzono możliwość pobierania zasiłku na dziecko nawet w przypadku gdy oboje rodzice pracują w pełnym wymiarze godzin.
W czechach kobiecie przysługuje 28 tygodni urlopu macierzyńskiego, płatnego, który jest płatny w 69 % pełnego wynagrodzenia. Ośem tygodni z tego urlopu trzeba urlopu wykorzystać podczas ciąży, możliwość korzystania z takiego urlopu daje płacenie przez pracodawcę składki na ubezpieczenie zdrowotne co najmniej 270 dni przed zajściem kobiety w ciążę. Jeśli kobieta prowadzi własną firmę musi opłacać ubezpieczenie zdrowotne przez co najmniej 180 dni.
W Czechach rodzice mają możliwość korzystania z urlopu wychowawczego
do ukończenia przez dziecko trzeciego roku życia dziecka, jednak tylko jedno
z rodziców ma prawo do zasiłku, który wynosi ok. 120 euro miesięcznie. Rodzice
w czasie pobierania zasiłku mogą pracować na niepełny etat. Podczas pobierania zasiłku mogą również oddawać dziecko do lat trzech do żłobka na pięć dni w miesiącu lub dziecko starsze do przedszkola na cztery godziny dziennie. Zasiłek mogą też pobierać dziadkowie lub inni opiekunowie, gdy zgodę na to wyrażą rodzice dziecka.
Charakterystyczne dla Czech jest to, że kobiety wykazują tam dużą aktywność zawodowa, co jest zresztą charakterystyczne dla byłych krajów bloku socjalistycznego. Związane to jest jednak z koniecznością pozyskiwania dochodów, gdyż jej utrzymanie z jednej pensji jest bardzo trudne. Jednak w związku z tym nie obserwuje się zmian
w postrzeganiu roli społecznej kobiet. Nadal to one w głównej mierze
są odpowiedzialne za prowadzenie domu i wychowywanie dzieci. Taki wzorzec rodziny określany jest jako model z podwójnym obciążeniem kobiet. Czeszki nie uskarżają się specjalnie na to, że obecnie mimo konkurencji na rynku pracy oraz wysiłku związanego
z pozyskaniem i utrzymaniem pracy nie następują zmiany w redystrybucji obowiązków rodzinnych. Nie dopominają się równych praw, chociaż opieka instytucjonalna jest równie słabo rozwinięta jak w Polsce.
2.3. Polityka rodzinna w okresie transformacji w latach 1990 - 2008
W początkowej fazie transformacji, który przypadał na lata 1990 -1993, podjęte zostały radykalne reformy gospodarcze o liberalnym charakterze co przełożyło się
na politykę społeczną, a tym samym i rodzinną. Reformy polegały głownie
na wdrażaniu mechanizmów wolnego rynku oraz wolnej konkurencji. Prowadziło
to do restrukturyzacji państwowych zakładów pracy oraz likwidowania niektórych instytucji odpowiedzialnych za świadczenie usług społecznych na rzecz rodziny.
Wprowadzane reformy wpłynęły w tym okresie na obniżenie się pozycji materialnej wielu rodzin, co z kolei znacznie zmniejszyło korzystanie z wielu usług, które musiały być opłacane całkowicie lub częściowo z osobistych dochodów. Przyjęcie liberalnego podejścia do gospodarki przejawiało się też tym, że Państwo wycofywało się z pomocy rodzinie, a także wyraźnie zaczęło ograniczać ingerencję
i odpowiedzialność zewnętrznych instytucji, przede wszystkim państwowych,
w stosunku do rodziny. Mało ?przyjazny? rodzinie był również system podatku
od osobistych dochodów, który był tak skonstruowany, że poza możliwością wspólnego rozliczania się małżonków nie zawierał żadnych elementów prorodzinnych.
Jednak próby realizacji liberalnego modelu polityki społecznej w tym także rodzinnej, napotykały w Polsce na utrudnienia i ograniczenia w postaci niewielkiej stopy zamożności społeczeństwa, co z kolei wpływa hamująco na postulowany w tym modelu rozwój sektora prywatnych usług społecznych. Z uwagi na niską zamożność społeczeństwa państwo było zmuszone do przejęcia wielu rozwiązań, które mieściły się w zakresie pomocy rodzinie, z poprzedniego systemu. Przykładem tego było zachowanie wielu świadczeń rodzinnych gwarantowanych przez państwo. Wynikało to również z tego, że zmiany sytuacji gospodarczo ? społecznej i pogorszenie pozycji materialnej wielu rodzin powodowało, że istniała silna presja społeczna na utrzymania odpowiedzialności państwa za zaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych. Jednak poważny kryzys finansów publicznych, nie pozwalał na realizację
w zadowalający sposób ciążących na państwie zobowiązań wobec obywateli.
Dominującą formą pomocy w tym okresie były świadczenia pieniężne. Jednak udział wydatków na świadczenia pieniężne dla rodzin w produkcie krajowym brutto systematycznie się obniżał, obniżyła się również ich wartość realna. Polityka wobec rodziny w tym okresie stanowiła właściwie wypadkową pomiędzy poszukiwaniem oszczędności w budżecie i obowiązkiem zaspokajania najpilniejszych potrzeb.
W związku z tym zaczęły pojawiać się głosy mówiące o konieczności przeprowadzenia reform i opracowaniu całościowej koncepcji polityki rodzinnej, która byłaby odpowiednia do systemu rynkowej gospodarki państwa.
Pierwsze próby reform podjęto w kwietniu 1991 r. kiedy to uchwałą Rady Ministrów Nr 53/91 powołany został Pełnomocnik Rządu ds. Kobiet i Rodziny. Jego zadaniem miało być koordynowanie polityki państwa wobec rodziny, a także kobiet, dzieci i młodzież. Jednak można stwierdzić, że powołanie pełnomocnika nie było do końca przemyślane, gdyż w latach 1991 - 1995 urząd ten i jego Biuro znajdowało się praktycznie w ciągłej organizacji lub reorganizacji, pod często zmieniającym się kierownictwem lub brakiem kierownictwa. Dlatego też nawet nie można wskazać jakiś osiągnięć tego urzędu w wymienionym okresie.
Na początku lat dziewięćdziesiątych pomoc społeczna była zorganizowana
w taki sposób, że w gminach istniały gminne ośrodki pomocy społecznej wchodzące
w skład administracji gminnej, a na poziomie województwa funkcjonowały Wojewódzkie Zespoły Pomocy Społecznej, które sprawowały nadzór merytoryczny nad ośrodkami pomocy społecznej i instytucjami opiekuńczymi (domy pomocy społecznej). W trakcie lat dziewięćdziesiątych zostały wykształcone kadry pomocy społecznej, spełniające w większości kryteria wymagane w Unii Europejskiej. Unowocześniono programy nauczania przy wykorzystaniu środków Phare przeznaczone zarówno dla młodzieży, jak i dla dorosłych pracowników, których nakłaniano do uzupełnienie wiedzy i nabywania nowych umiejętności.
Reforma administracji wprowadziła szereg zmian w funkcjonowaniu pomocy społecznej, które w części przyczyniły się do pogorszenia jej działalności. Zadania pomocy społecznej zostały podzielone między terenową administrację rządową, reprezentowaną przez urząd wojewody oraz trzy szczeble samorządowe, wzajemnie od siebie niezależne. Reforma miała przyczynić się do lepszego wspierania ludzi znajdujących się w potrzebie poprzez: decentralizację systemu pomocy społecznej, uwolnienie pomocy społecznej od bezpośredniego podporządkowania ministerstwu, wprowadzenie zasady subsydiarności, zgodnie, z którą publiczny system pomocy społecznej ma wspierać, a nie zastępować naturalne sieci wsparcia (rodzinę, społeczność lokalną).
Praktyczna implementacja reformy pomocy społecznej wywołuje szereg trudności
i niesie zagrożenia, wynikające m.in. z następujących okoliczności: niewystarczających środków finansowych będących w dyspozycji samorządów lokalnych, braku aktów wykonawczych towarzyszących zadaniom nałożonym na jednostki samorządowe, niechęci lokalnych elit politycznych do zajmowania się problemami społecznymi
i asygnowania środków finansowych na ich realizację, braku akceptacji lokalnych społeczności dla aktywności podejmowanych na rzecz potrzebujących (na przykład sprzeciw wobec lokalizacji ośrodka dla narkomanów czy chorych na AIDS itd), braku uregulowań prawnych skłaniających ośrodki pomocy społecznej do współpracy
z innymi partnerami świadczącymi na rzecz ludzi biednych, upolitycznienia działalności i zatrudnienia w lokalnych ośrodkach pomocy społecznej.
Na każdym poziomie samorządu lokalnego istnieją instytucje publiczne wchodzące w skład systemu pomocy społecznej. Na szczeblu województwa samorządowego,
w strukturze urzędu marszałkowskiego działa regionalne centrum polityki społecznej, na poziomie powiatu ? w strukturze administracji powiatowej działa powiatowe centrum pomocy rodzinie, na poziomie gminy ? gminny ośrodek pomocy społecznej wchodzący w skład administracji gminnej. Na szczeblu województwa samorządowego
i powiatu administracja pomocy społecznej zobowiązana jest do opracowania diagnozy potrzeb społecznych i strategii ich rozwiązywania. Brak kadr przygotowanych
do realizacji tych zadań oraz brak środków finansowych powoduje, że zadania te albo
w ogóle nie są wykonywane albo nie wykraczają poza zbiór życzeń nie popartych żadnymi analizami. W katalogu świadczeń przewidywanych dla osób najbardziej potrzebujących występują: renta socjalna - otrzymują ją osoby niepełnosprawne niezależnie od wysokości dochodów świadczeniobiorcy i jego opiekunów; zasiłek stały - otrzymuje go stały opiekun dziecka niepełnosprawnego; stały zasiłek wyrównawczy - otrzymuje go każda osoba niezdolna do pracy, której dochody są niższe niż granica ustawowego ubóstwa; dodatki typu pielęgnacyjnego; opłacanie składki
na ubezpieczenia zdrowotne, emerytalno - rentowe; dodatki mieszkaniowe; zasiłki celowe na najpilniejsze potrzeby życiowe, usługi opiekuńcze; specjalistyczne usługi opiekuńcze, całodobowa opieka w domu pomocy społecznej.
Słabą stroną pomocy społecznej jest niedostateczny rozwój usług opiekuńczych. Wiele działań pomocy społecznej dotyczy rodzin bezrobotnych, wielodzietnych
i zastępczych. W 1999 r. weszły nowe zasady przyznawania zasiłku stałego dla opiekunów dzieci niepełnoprawnych - podwyższono o 100 proc. kryteria dochodowe warunkujące prawo do otrzymywania tego zasiłku. Wprowadzono również zasiłki pieniężne dla rodzin zastępczych oraz świadczenia dla usamodzielnionych wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych. Od 1997 r. w rezerwach celowych ustawy budżetowej na dany rok ujmowane są środki na realizację programu ograniczenia ubóstwa wśród dzieci i młodzieży. Środki te - poprzez budżety wojewodów - przekazywane są jednostkom samorządu terytorialnego, które finansują z tych kwot: stypendia socjalne i zasiłki losowe dla dzieci z rodzin najuboższych, zakup podręczników szkolnych dla tych dzieci, kolonie i obozy dla tej grupy dzieci.
Poszczególne rządy w III Rzeczpospolitej reagowały na zjawisko biedy dzieci
w zróżnicowany sposób, ale zawsze fragmentarycznie i selektywnie. Kierunek działań był ten sam i wyrażał się jako odchodzenie od zasady uniwersalizmu na rzecz selektywności świadczeń. Ograniczenia finansowe budżetu państwa na pomoc społeczną, sprawiają, że aktualnie wypłacane są niemal wyłącznie zasiłki obligatoryjne, wynikające z ustawy o pomocy społecznej, jak na przykład renty socjalne, czy gwarantowane zasiłki okresowe dla bezrobotnych matek wychowujących samotnie dziecko w wieku do 15 lat. Jak twierdzą pracownicy socjalni w gminach niemal całkowicie zaniechano z braku funduszy wypłacania zasiłków okresowych.
Z dniem 1 maja 2004 r. wszedł w życie nowy system świadczeń rodzinnych. Określają go przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Nowy system włączył świadczenia realizowane wcześniej na podstawie przepisów ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz część świadczeń (o charakterze obligatoryjnym skierowanych do rodzin z dziećmi) z ustawy o pomocy społecznej, wprowadził świadczenia dla wszystkich rodzin niepełnych
w miejsce rozwiązań zawartych w ustawie o funduszu alimentacyjnym, kierowanych tylko do części tych rodzin, oraz wprowadził nowe świadczenia związane z edukacją dzieci, w tym w szczególności dzieci niepełnosprawnych. System świadczeń rodzinnych kierowany jest nie tylko do rodzin najuboższych, ale także do rodzin średnio zamożnych. Należy w tym miejscu podkreślić wyraźną odrębność systemu świadczeń rodzinnych od systemu pomocy społecznej, aczkolwiek oba te systemy są ze sobą powiązane i łącznie odzwierciedlają przyjęty przez państwo zakres zobowiązań socjalnych. Różnią je jednak: cel, kryteria dostępu, charakter świadczeń. Różnice te sprawiają, że system pomocy społecznej pełni w stosunku do systemu świadczeń rodzinnych funkcję ogniwa dopełniającego. Świadczenia rodzinne obejmują dwa rodzaje świadczeń: zasiłki rodzinne wraz z dodatkami oraz świadczenia opiekuńcze. Przesłanką utworzenia zasiłku rodzinnego jest potrzeba wsparcia finansowego rodzin, których dochody są poniżej poziomu ustalonego na podstawie badań jako próg wsparcia dochodowego rodzin. Pomoc finansowa państwa skierowana jest wyłącznie do rodzin
z dziećmi na utrzymaniu, przede wszystkim dziećmi uczącymi się, a szczególne preferencje dotyczą edukacji dzieci.
Docelowo realizacją systemu świadczeń zajmują się wyłącznie gminy, jednak obecnie jeszcze czyni to wiele różnych podmiotów. Obok gminy - ZUS, KRUS, pracodawcy. Za pośrednictwem pracodawców świadczenia wypłacane są dla ponad 2,6 mln. świadczeniobiorców, gminy realizują świadczenia dla blisko 2,1 mln. świadczeniobiorców, bezpośrednio przez ZUS oraz KRUS wypłacanych jest ok. 790 tys., pozostali płatnicy realizują ok. 30 tys. świadczeń. Wydatki na świadczenia rodzinne rozliczane są w budżecie aż przez 37 dysponentów, w tym 16 wojewodów, ZUS, KRUS, 3 ministerstwa, 10 sądów apelacyjnych i inne instytucje.
Głównym kryterium uprawniającym do świadczeń rodzinnych jest, obok posiadania dziecka na utrzymaniu, dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie. Kryterium dochodowe dotyczy dochodu netto tj. po odliczeniu podatku dochodowego
i składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.. Sposób określania kryteriów dochodowych oparty został na kosztach utrzymania rodzin. Jest on zapisany w ustawie wraz z zasadami okresowej, weryfikacji, (co trzy lata), która dokonywana jest na podstawie badań Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych. Należy mieć jednak świadomość, że sam zasiłek rodzinny, który dziś przyznawany jest w wysokości od 43 do 66 zł na dziecko, w zależności od liczby dzieci w rodzinie, nie stanowi dostatecznej ochrony przed ubóstwem dzieci. Dlatego przewidziano dodatki do zasiłku, uwzględniające szczególne sytuacje dzieci wychowywanych w rodzinach. Są to dodatki z tytułu: urodzenia dziecka, opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, samotnego wychowywania dziecka, w tym szczególny tytuł stanowi samotne wychowywanie dziecka przez osobę, która utraciła zasiłek dla bezrobotnych, kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, podjęcia przez dziecko nauki
w szkole poza miejscem zamieszkania, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego
(we wszystkich klasach szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej).
Świadczenia rodzinne przysługują na wszystkie dzieci w wieku do lat 18, a jeśli się uczą to do lat 21 lub do 24 lat, gdy uczy się dziecko niepełnosprawne lub dziecko pozbawione wsparcia ze strony rodziców, czyli sierota biologiczna lub społeczna.
Jednak przyjęcie nowego systemu świadczeń nie wpłynęło zasadniczo na wzrost przyrostu naturalnego 1,23 w stosunku do średniej UE 1,51. Ponadto w Polsce występowały i nadal występują inne problemy mające wpływ na sytuację rodzin. Zaliczyć do nich można jeden z najniższych w UE poziom aktywności ekonomicznej. Spośród osób w wieku 15-64 w roku 2006 pracowało zaledwie 55% wobec średniej UE 64%, na uwagę zasługuje również duża bierność zawodowa kobiet, które w roku 2006 stanowiły stanowią one 60,9%. Wszystkich biernych zawodowo. Ważną społecznie kwestią jest zagrożenie ubóstwem rodzin z dziećmi, szczególnie wielodzietnych, w 2006 roku minimum egzystencji nie osiągało 10,5 % rodzin z dwójką dzieci, 22%
z trójką i 43% rodzin, które miały czworo i więcej dzieci. W związku z tym władze dostrzegły konieczność dokonywania dalszych zmian w prawie socjalnym, które dotyczy rodziny. Planowane zmiany mają przede zahamować niekorzystne trendy demograficzne oraz zapewnić poprawę ekonomicznej i społecznej sytuacji rodzin.
W związku z tym został opracowany i ogłoszony rządowy program ?Polityka rodzinna 2007-2014?.
Projekt ten jest ukierunkowany głownie na ?ułatwienie kobiecie możliwości pogodzenia obowiązków rodzinnych i zawodowych, w tym równe traktowanie płci; wsparcie finansowe dla rodzin; rozwój społeczeństwa przyjaznego dzieciom
i rodzinom?. Proponuje się w nim przyjęcie rozwiązań, które wpłyną na poprawę kondycji życia polskich rodzin, rozwiązania mające na celu zmniejszenie uciążliwości związanych z posiadaniem dzieci oraz podnoszące atrakcyjność rodzicielstwa. Zaproponowane w projekcie zmiany nie mają charakteru systemowego i poruszają tylko kluczowe kwestii, całkowicie pomijając niektóre.
Do najważniejszych zmian zaproponowanych w projekcie należą te, które odnoszą się do przeciwdziałania dyskryminacji rodzin w zakresie systemu podatkowego i emerytalno - rentowego :uzależnienie wysokości kwoty wolnej od podatku od liczby osób w rodzinie, a także stopniowe zwiększanie ulgi podatkowych z tytułu wychowywania dzieci (rozwiązanie to uznano za priorytetowe, zwłaszcza, że Polacy
w badaniach sondażowych 67% uznają wysokie koszty utrzymania dziecka
z najważniejszy powód rezygnacji z posiadania potomstwa), podniesienie do kwoty przeciętnego wynagrodzenia podstawy naliczania składek emerytalnych i rentowych opłacanych przez budżet państwa za osoby pozostające na urlopach wychowawczych, potraktowania kapitału gromadzonego na emeryturę jako majątku wspólnego małżonków (obecne rozwiązanie traktuje środki gromadzone na koncie jako indywidualną własność pracującego małżonka, co jest z kolei niekorzystne dla osób, które nie pracują i poświęcają się wychowywaniu dzieci), wprowadzenie zachęt dla pracodawców aby przedłużali zatrudnienie osobom wracającym po przerwie spowodowanej urodzeniem lub wychowywaniem dziecka.
Proponowane rozwiązanie to trzyletnie zwolnienie pracodawcy z odprowadzania całości składki na Fundusz Pracy z tytułu zatrudnienia, zmiana wizerunku macierzyństwa, zwłaszcza w kontekście akceptacji dla istniejących i utrwalających
się procesów łączenia życia rodzinnego z samorealizacją kobiet w innych dziedzinach życia społecznego, tworzenie pozytywnego klimatu dla rodzicielstwa np.: konkurs
na pracodawcę przyjaznego dzieciom, miejsca parkingowe dla osób z małymi dziećmi, przewijaki i miejsca do karmienia w miejscach publicznych, stworzenie karty rodziny wielodzietnej zawierającej uprawnienia takich rodzin do zbiorowego korzystania
z infrastruktury technicznej), zwiększeniem dostępności opieki medycznej dla dzieci
i kobiet w ciąży; większą dostępnością i elastyczność przedszkoli i żłobków ? np.: poprzez umożliwienie finansowania z Zakładowego Funduszy Świadczeń Socjalnych kosztów korzystania przez pracowników z niepublicznych żłobków i szpitali, ułatwieniem godzenia pracy z macierzyństwem przez uelastycznianie organizacji pracy dla kobiet w ciąży i z małym dzieckiem (telepraca, job sparing, elastyczny czas pracy, praca zadaniowa, ruchomy czas pracy), zrównaniem praw pracowników etatowych i osób opłacających dobrowolnie składki chorobowe (głównie osób prowadzących działalność gospodarczą) pod względem prawa do zasiłku opiekuńczego ? obecnie prawo dyskryminuje matki prowadzące działalność gospodarczą, ponieważ nie przysługuje im urlop macierzyński, ani zasiłek opiekuńczy na dziecko.
Przyjęty projekt według ekspertów zmierza w dobrym kierunku, jednak wymaga dopracowania. Brakuje w nim przede wszystkim odpowiednich instrumentów wdrażania, jak i usystematyzowania rozwiązań. Przykładowo w projekcie nie ma: całościowych rozwiązań dla rodzin dzieci niepełnosprawnych oraz rodzin wielodzietnych, które w naszym kraju są szczególnie zagrożone ubóstwem. Pominięto także rodziny wiejskie, które mają znacznie ograniczony dostęp do usług opiekuńczych, zdrowotnych czy też edukacyjnych. Ponadto rolnicy nie odprowadzają podatku dochodowego, co nie daje im możliwości korzystania z ulg podatkowych. W projekcie nie znalazły się też konkretne propozycje zmian w pracy socjalnej
z rodziną w sytuacjach kryzysowych, nie ma tam propozycji o charakterze charakter prewencyjnym i takich które zapobiegałaby kierowaniu dzieci do opieki zastępczej. Natomiast badania prowadzone przez ISP nad systemem opieki nad dzieckiem i rodziną wykazują wyraźnie brak pracy z rodziną jako jedno z głównych zaniedbań prawodawstwa rodzinnego w naszym kraju. Ponadto w projekcie również
w niewystarczający sposób zwraca się uwagę na rolę ojca w przebiegu wychowania dzieci i nie wysuwa się żadnych propozycji, które wspierałyby go w wykonywaniu obowiązków rodzicielskich, choć praktyka innych krajów wskazuje na istnienie wielu instrumentów umożliwiających to np. wydłużenie urlopu wychowawczego dla ojców lub wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia.
Możliwe, że po zrealizowani przyjętych w projekcie założeń, jego mankamenty zostaną dostrzeżone i wprowadzone zostaną uregulowania prawne i rozwiązania systemowe zmierzające do realizacji ww. propozycji.
Bibliografia:
1. K. Kraus, T. Geisen, K Piątek, Państwo socjalne w Europie. Historia - rozwój ? perspektywy, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2005
2. R. Szarffenberg, Definicje, zakres i kontekst polityki społecznej, PWN, Warszawa 2007
3. A. Dylus, Zasada pomocniczości a proces transformacji.[w]. L. Dziewięcka-Bokun, J. Mielecki, Wybrane problemy polityki społecznej, Wrocław 1997
4. J. Auleytner, Polityka społeczna, ujarzmienie chaosu socjalnego, Wyd. WSP, Warszawa 2002
5. M. Księżpolski, Polityka społeczna. Wybrane problemy porównań międzynarodowych, Wydawnictwo Śląskie, Katowice 2001
6. D. Orłowski, Polityka rodzinna w Polsce w okresie transformacji, Ocena interpretacje, Zeszyt nr 5. Sekcji Analiz Demograficznych
7. A. Kuzynowski, Polityka społeczna, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2006
8. K. Krafft, Państwo wobec rodziny ? polityka państw europejskich., Wydawnictwo Zysk, Poznań 2004
9. P. Szukalski, Publiczne wsparcie dla rodzin we współczesnej Francji, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, Łodż 2007
10. K. Starzec, Polityka rodzinna we Francji ? Historia, bilans, kierunki rozwoju, IPiSS, Warszawa 2005
11. B. Balcerzak-Paradowska, Polityka rodzinna między dwoma modelami, IPiSS, Warszawa 2007
12. T. Walat, Matka Szwedka, Tygodnik ? Polityka? 2/2009
13. T. Kapela, Polityka rodzinna w europie. Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji - Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007
14. D. Głogosz, Polityka rodzinna w krajach Unii Europejskiej. Wnioski dla Polski. Materiały Konferencyjne, Warszawa 20 października 2008
15. M. Szyszka, Węzłowe problemy polityki rodzinnej w Polsce w okresie transformacji systemowej (1990-2004), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydział Nauk Społecznych Lublin
16. S. Golimowska, I. Kopińska, Pomoc społeczna- zmiany i warunki skutecznego działania, Warszawa 2004, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych
17. B. Balcerzak-Paradowska, Polityka państwa wobec rodziny, [w]: Polityka społeczna w latach 1992 - 1996, red. S. Golinowska, ?Raport IPiSS" nr 11, Warszawa 1996
18. S. Golimowska, Decentralizacja - inny wymiar polityki społecznej. [w] Polityka społeczna red. L Dzięwięcka ? Bokun. Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2003.
