Jaką rolę w systemie trójpodziału władzy odgrywają:Sądy Powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny

Temat: Jaką rolę w systemie trójpodziału władzy odgrywają:
a) Sądy Powszechne,
b) Naczelny Sąd Administracyjny,
c) Sąd Najwyższy,
d) Trybunał Konstytucyjny,
e) Trybunał Stanu,
f) Samorząd Terytorialny.

Ad. a)

Sądy powszechne, organy wymiaru sprawiedliwości, które obejmują sądy rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. W większości rozstrzygają sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego lub prawa pracy.
Organizacja i zadania sądów powszechnych:
Sądy powszechne są podstawowym rodzajem sądów ze względu na ilość i wagę rozstrzyganych spraw. Do sądów powszechnych należą:
q sądy rejonowe,
q sądy wojewódzkie,
q sądy apelacyjne.
Zwierzchni nadzór nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy. Do zadań sądów powszechnych należą wszystkie sprawy, których przepisy nie przekazały innym organom wymiaru sprawiedliwości. Ich zakres jest bardzo szeroki i obejmuje ogromną większość spraw rozstrzyganych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
O tworzeniu sądów powszechnych decyduje minister sprawiedliwości, który ustała jednocześnie siedzibę sądu i obszar jego właściwości.
Sądy apelacyjne tworzone są dla obszaru kilku województw. Ich zadaniem jest rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów wojewódzkich wydanych w pierwszej instancji.
Sądy wojewódzkie są tworzone dla poszczególnych województw. Do zadań sądu wojewódzkiego należy:
a) rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych; w tym przypadku sąd wojewódzki występuje w charakterze sądu drugiej instancji,
b) rozstrzyganie ważniejszych spraw w charakterze sądu pierwszej instancji.

Ad. b)
Naczelny Sąd Administracyjny, NSA, organ sądowniczy, który sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę administracji publicznej. NSA działa w Warszawie i w ośrodkach zamiejscowych tworzonych dla jednego lub kilku województw.
W skład NSA wchodzą: prezes i wiceprezesi Sądu, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie. Prezesa i wiceprezesów NSA powołuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej spośród sędziów tego Sądu, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.
Ad. c)
Sąd Najwyższy, naczelny organ sądowy w Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z Konstytucją RP i ustawą o SN z 20 IX 1984 sprawuje on nadzór nad działalnością sądów powszechnych wojskowych i administracyjnych w zakresie orzekania (tzw. nadzór judykacyjny).
Sąd Najwyższy zajmuje się przede wszystkim rozpoznawaniem kasacji oraz podejmowaniem uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych lub zawierających rozstrzygnięcia zagadnień budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie.
Składa się on z pięciu izb: Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Cywilnej, Karnej oraz Wojskowej.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Natomiast I prezesa Sądu Najwyższego powołuje na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, a odwołuje Sejm na wniosek Prezydenta.
Stanowisko sędziego Sądu Najwyższego może pełnić ten, kto: posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru, ukończył wyższe studia prawnicze i uzyskał tytuł magistra prawa, wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz doświadczeniem zawodowym, a ponadto ma co najmniej 10-letni staż pracy zawodowej, m.in. na stanowisku sędziego, prokuratora lub adwokata.
Sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością:
a) sądów powszechnych - to sądy rejonowe, wojewódzkie
i apelacyjne. Zajmują się sprawami z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i prawa pracy.
b) sądów wojskowych - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują się sprawami dotyczącymi przestępstw popełnionych przez żołnierzy w służbie czynnej, pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców wojennych.
c) sądów administracyjnych - wyodrębniony system sądów, który zajmuje się orzekaniem zgodności z prawem decyzji podejmowanych przez organy administracji. Rozstrzyga też sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami a organami administracyjnymi.
Sąd Najwyższy jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji, tzw. kasacji. Podejmuje też uchwały, których celem jest wyjaśnienie danych przepisów prawnych
i rozstrzyganie zagadnień budzących wątpliwości w konkretnych sprawach.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent. Odbywa się to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Także prezydent, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sadu Najwyższego, wybiera pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. Funkcję tę sprawować może przez sześć lat. Może być odwołany przez Sejm na wniosek prezydenta.
Ad. d)
Trybunał Konstytucyjny to organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów
o konstytucyjność działania organów państwa, głównie do kontrolowania zgodności prawa z Konstytucją RP a także formułowanie jego wykładni. Trybunał Konstytucyjny orzeka
o zgodności ustaw i umów międzynarodowych (także tych ratyfikowanych)
z Konstytucją, o sporach kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami, o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych. Orzeka też o skargach konstytucyjnych, które może wnieść każdy obywatel powołując się na naruszenie jego konstytucyjnych praw i wolności.
Piętnastu sędziów wchodzących w skład Trybunału Konstytucyjnego wybiera Sejm na dziewięcioletnią kadencję. Są oni w pełni niezawiśli. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności w państwie.
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.
Orzeczenia Trybunału mają postać wyroków lub postanowień. Trybunał wydaje wyroki w sprawie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją.
Trybunał orzeka w sprawach:
A. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
B. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
C. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
D. zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
Trybunał Konstytucyjny rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa.
Prawo postawienia wniosku związanego z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego mają m.in.: Prezydent RP, marszałek Sejmu i Senatu, premier, posłowie (co najmniej 50), senatorowie (co najmniej 30), pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich.
Trybunał Konstytucyjny tworzy 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9–letnią kadencję. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji z pełnieniem mandatu posła lub senatora. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.
Ad. e)
Trybunał Stanu organ sądowy, który orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw czy popełnienie przestępstwa przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych
i innych.
Trybunał Stanu może m.in. orzec karę usunięcia z urzędu, zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę czynnego prawa wyborczego, utratę biernego prawa wyborczego, utratę orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, a w sprawach o przestępstwa także kary przewidziane w kodeksie karnym.
Skład Trybunału Stanu ustalany jest na pierwszym posiedzeniu Sejmu i obowiązuje przez okres kadencji Sejmu. Przewodniczącym z urzędu jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego. Jego dwóch zastępców i szesnastu członków Trybunału Stanu wybieranych jest spoza grona Sejmu. Członkowie Trybunału Stanu muszą mieć polskie obywatelstwo, nie mogą być karani sądownie czy być pozbawieni praw obywatelskich, nie mogą być też zatrudnieni
w administracji państwowej.
Trybunał Stanu II Rzeczypospolitej
W II Rzeczpospolitej Trybunał Stanu rozpatrywał sprawy dotyczące prezydenta
(do 1935) oraz członków rządu oskarżonych o pogwałcenie konstytucji lub ustaw, działanie na szkodę państwa lub narażenie go na niebezpieczeństwo. Składał się z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i członków wybieranych przez sejm i senat spoza ich grona. Jedyna sprawa rozpatrywana przez Trybunał Stanu okresu II Rzeczpospolitej dotyczyła ministra skarbu G. Czechowicza, oskarżonego (1929) o przekroczenia budżetowe.

Trybunał Stanu po II wojnie światowej
Po II wojnie światowej Trybunał Stanu został przywrócony ustawą konstytucyjną z 1982. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem.
O składzie Trybunału Stanu decyduje sejm na pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona sejmu. Do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.
Trybunał Stanu może orzekać kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzać kary przewidziane w ustawach karnych. Ściganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat od popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę.

Ad. f)
Samorząd terytorialny, forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych. Stanowi także przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w konstytucji.
Prawo mieszkańców do wyłaniania organów przedstawicielskich w drodze demokratycznych wyborów. Pełną swobodę działania społeczności lokalnej w każdej dziedzinie, która wchodzi w zakres jej kompetencji; ograniczenie kontroli administracyjnej wyłącznie do zakresu przewidzianego prawem. W Polsce samorząd terytorialny reaktywowany został w 1990 z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim.
W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 1 I 1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16).
Podstawową jednostką podziału terytorialnego jest powiat, w którego skład wchodzą gminy lub obszar miasta na prawach powiatu. Organem stanowiącym i kontrolnym powiatu jest rada powiatu. Do jej wyłącznej właściwości m.in. należy:
1. ustanawianie aktów prawa miejscowego;
2. uchwalanie budżetu powiatu i rozpatrywanie sprawozdań z jego wykonania;
3. podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków;
4. podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu (m.in. dot. emitowania obligacji, zaciągania pożyczek i kredytów).
Ponadto rada powołuje i odwołuje zarząd powiatu (organ wykonawczy) oraz starostę, który organizuje pracę zarządu i starostwa powiatowego (urząd powiatu), kieruje jego bieżącymi sprawami oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. Instytucją samorządu terytorialnego w województwie jest samorząd. Prowadzi on politykę rozwoju województwa, na którą składa się m.in.: tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, pozyskiwanie i łączenie środków finansowych (publicznych i prywatnych) w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, wspieranie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, ochrona środowiska, wspieranie rozwoju kulturalnego i turystyki.
Organem stanowiącym i kontrolnym województwa jest sejmik województwa. Do jego wyłącznej właściwości należy m.in.:
· stanowienie aktów prawa miejscowego;
· uchwalanie strategii rozwoju województwa;
· uchwalanie budżetu i rozpatrywanie sprawozdań z jego wykonania;
· uchwalanie współpracy zagranicznej województwa;
· podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych (m.in. nabywania i sprzedawania nieruchomości, emitowania obligacji, zaciągania pożyczek i kredytów, tworzenia spółek prawa handlowego i przystępowania do nich). Ponadto sejmik wybiera i odwołuje zarząd województwa (organ wykonawczy), marszałka województwa (organizuje pracę zarządu, kieruje bieżącymi sprawami województwa i reprezentuje go na zewnątrz) oraz przewodniczącego i zastępców sejmiku. Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda.