Oświeceniem nazywamy okres w dziejach kultury europejskiej od około 1680 r. do końca XVIII wieku. Oprócz "oświecenia" funkcjonowały również takie nazwy jak "wiek rozumu" i "wiek świateł". W Polsce ta epoka rozpoczyna się nieco później (lata 40. XVIII w.), a kończy w pierwszym dwudziestoleciu wieku XIX. Myśl oświeceniowa znajdowała swoje źródła w rozumowej metodzie dążenia do wiedzy, rozum bowiem był w tym okresie prawdziwym przedmiotem kultu. W roku 1690 angielski filozof John Locke (1632-1704) wydał dzieło zatytułowane Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, głoszące empiryczne, (czyli doświadczalne) pochodzenie wiedzy. Sposób ludzkiego myślenia staje się głównym tematem filozoficznych rozważań. Dzieło Locke’a kontynuuje Dawid Hume (1711 – 1776) w Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego (1748). Twórcy nowych prądów umysłowych zrywali z dotychczasowym poglądem na świat, głosząc nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu. Oświeceni szukali nowego ładu odwołując się do nauk eksperymentalnych, m. in. fizyki Newtona, dyskutowali o istocie natury i społeczeństwa. Krytyka teraźniejszości i pytania o przyszłość rodziły wiele idei radykalnych. Krytyka czystego rozumu (1781) niemieckiego filozofa Immanuela Kanta (1724-1804) stanowi ukoronowanie oświeceniowych badań nad mechanizmami poznawania świata. Filozofię oświecenia popularyzowali liczni pisarze. Najsławniejszym spośród nich był Wolter (1694-1788). Powiastki filozoficzne pisywał też Denis Diderot (1713-1784) - np. Kubuś fatalista i jego pan (1796) - który jednak zasłynął przede wszystkim jako współautor Encyklopedii (1751-1772), dzieła sumującego poglądy epoki oświecenia. Obok Diderota inicjatorem wydawania Encyklopedii był matematyk Jean d'Alembert, a wśród jej autorów znajdowały się m.in. nazwiska Woltera, Montesquieu i Rousseau. Osobne stanowisko wśród myślicieli oświecenia zajmował Jean Jacques Rousseau (1712-1788).
Przyjmuje się, że datą graniczną otwierającą polskie oświecenie był rok 1740, kiedy Stanisław Konarski utworzył Collegium Nobilium, a zmierzch epoki wyznaczyło ukazanie się Ballad i romansów Adama Mickiewicza w 1822 roku. Świadectwem narodzin nowej epoki stało się powołanie Biblioteki Załuskich. Miała ona być centrum myśli naukowej i ośrodkiem skupiającym środowisko literackie. Przyspieszenie reform oświatowych nastąpiło wraz z objęciem tronu przez Stanisława Augusta w roku 1764. Powstał wówczas Teatr Narodowy (1765), który miał odegrać ważną rolę w kształtowaniu obywatelskiej świadomości. Z inspiracji króla w marcu 1765 roku została założona gazeta o programie oświeceniowym "Monitor" wydawana do końca 1785 r.
