1.
Zdanie pojedyncze - wypowiedź zawierająca tylko jedno orzeczenie; dzieli się na zdania rozwinięte i nierozwinięte.
Zdanie pojedyncze rozwinięte to takie wypowiedzenie, które oprócz podmiotu i orzeczenia, posiada również inne części zdania w swych strukturach (przydawka, dopełnienie, okolicznik). Zdanie pojedyncze nierozwinięte to takie wypowiedzenie, które posiada tylko podmiot i orzeczenie (dwie główne części zdania, które są konieczne, aby wypowiedzenie nazwać zdaniem).
Zdanie pojedyncze rozwinięte:
Mały chłopiec idzie ścieżką prowadzącą do lasu.
Zdanie pojedyncze nierozwinięte:
Chłopiec idzie.
2.
Równoważnik zdania to wyrazy lub grupy wyrazów, formalnie nie tworzące zdania (ponieważ nie mają formy osobowej orzeczenia), wyrażające jednak te same treści, co zdanie.
Piękna pogoda
3.
Zdanie złożone:
Współrzędnie
W zdaniu złożonym współrzędnie zdania składowe (tzw. zdania współrzędne) nie określają się wzajemnie. Jedno zdanie składniowe nie wynika z treści drugiego i może istnieć osobno (np. Jem obiad i czytam gazetę. - Jem obiad. Czytam gazetę.).Rodzaje zdań złożonych współrzędnie można najłatwiej określić po spójnikach, jakie łączą zdania składowe:
Łączne - czynności współistnieją ze sobą, tzn. występują w jednakowym czasie i przestrzeni np.
Zuzia jest zdolna i uczy się dobrze.
spójniki: "i", "oraz", "ni", "ani", "jak" lub bezspójnikowo (przecinek).
wykres: __1__....__2__
Rozłączne - zdania składowe wykluczają się wzajemnie np.
Jutro zrobię obiad albo przygotuję kolację.
spójniki: "albo", "lub", "czy", "bądź"
wykres: __1__<....>__2__
Wynikowe - jedna czynność wynika z drugiej np.
Andrzej jest pilny, więc w szkole ma dobre oceny.
spójniki: "więc", "zatem", "toteż", "dlatego",
wykres: __1__>....>__2__
Przeciwstawne - czynności przeciwstawiają się sobie np.
Turyści byli już zmęczeni, ale nie chcieli robić postoju.
spójniki: "ale", "lecz", "a", "jednak", "zaś", "natomiast"
wykres: __1__>....<__2__
Podrzędnie
W zdaniu podrzędnie złożonym jedno ze zdań składowych (zdanie podrzędne) wynika z drugiego (zdania nadrzędnego) i nie może bez niego zaistnieć, np. Okazało się, że pisały o tym wszystkie gazety
Rodzaje zdań podrzędnie złożonych:
a)przydawkowe (jaki? jaka ? jakie ? czyj? czyja? czyje? który? która? które ? ile ? czego ? z czego?) np.
Usta, które kłamią, zabijają duszę.
