Patriotyzm to postawa-społeczno polityczna oparta na zasadach miłości do ojczyzny, jedności i solidarności z własnym narodem, poczuciem więzi społecznej i wspólnoty kulturowej z innymi członkami narodu. Jest to forma ideologii narodowej postulująca podporządkowanie i poświęcenie dążeń osobistych sprawom narodu i ojczyzny, jeżeli tego wymaga jej dobro.
Po upadku powstania styczniowego sytuacja Polaków stała się bardzo trudna. Polacy zostali poddani represjom, nastał czas rusyfikacji i germanizacji społeczeństwa.
W zaborze rosyjskim zapanował terror, jakiego jeszcze nie znano. Uczestników powstania, którym nie udało się uciec za granicę, władze carskie karały śmiercią lub zesłaniem na Sybir. Konfiskowano majątki. Z całego zaboru rosyjskiego zastało wywiezionych na Sybir około 40 tysięcy powstańców. Skonfiskowano blisko 1660 majątków, a ponad 500 rozdano dygnitarzom rosyjskim.
Inna popularną karą były kontrybucje. Stosowano je wobec osób, które demonstrowały noszenie żałoby narodowej po powstaniu oraz uchylały się od uczestnictwa w oficjalnych uroczystościach.
Wszystkie represje pozbawiły społeczeństwo wartościowych obywateli, pogrążyły je w żałobie, zniszczyły Polaków materialnie oraz powodowały ogólne przygnębienie.
Nazwę Królestwo Polskie zastąpiono nową – Kraj Nadwiślański. W ciągu zaledwie kilku lat po powstaniu władze rosyjskie usunęły język polski ze szkół i urzędów.
Młodzież polska buntowała się przeciwko rusyfikacji. Mimo surowych kar, uczniowie tworzyli przydomowe biblioteki książek polskich. Czytali je, pożyczali sobie, potajemnie organizowali kółka samokształceniowe. W działaniach tych znajdywali oparcie w polskiej inteligencji.
Na ziemiach zaboru rosyjskiego rozwinęła się gęsta sieć tajnego nauczania. Uczestniczyli w nim nauczyciele, lekarze, adwokaci oraz młodzież akademicka. Nauczyciele polscy, wbrew programom szkolnym i zakazom, przypominali młodzieży ojczyste dzieje, zapoznawali z literaturą oraz udostępniali zakazane przez Rosjan książki. Świadoma wielkiego ryzyka młodzież analizowała twórczości znanych poetów: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, przez co poznawała bogactwo kultury i piękno ojczystego języka.
Dzięki postawie młodzieży i odwadze społeczeństwa, brutalna polityka rusyfikacyjna caratu nie powiodła się.
