Średniowiecze
Europa V-XV w.n.e.
476r. – początek śred. upadek Cesarstwa Rzymskiego
1450r. – wymyślenie druku przez Jana Gutenberga
1453r. – upadek cesarstw wsch.
1492r. – odkrycie Ameryki przez Kolumba
Polska X-XVI w
966r. – chrzest polski
1543r. wydanie działa przez Kopernika ,,O obrotach sfer niebieskich,,
Nazwa epoki
Media tempora – wieki średnie (czas miedzy renesansem a starożytnością)
Nazwę epoce nadali ludzi renesansu, którzy traktowali śred. jako okres upadku kultury starożytnej.
Hasła epoki
Memento mori – pamiętaj o śmierci
Ora et labora – pracuj i módl się
Ad maioram dei gloriam – na jeszcze większą chwałe Boga
Uniwersalizm – dominacja kościoła , czyli jednolitość śred. Gdzie docierały idee chrześcijańskie, kultura przybierała podobną formę, zaś filozofia, sztuka i literatura podejmowały te same problemy i motywy.
Teocentryzm – od łac. ,tcheos’ bóg w centrum uwagi, pogląd że wszystkich sprawy człowieka mają być podporządkowane bogu i celom pozaziemskim
,,Bogurodzica,,
XII/XIII w. pieśń anonimowa związana z kultem Marii, pieśń maryjna
Funkcje ,Bogurodzicy,:
- pieśń kościelna, religijna, modlitwa
- pieśń bojowa, rycerska
- pieśń patriotyczna, hymn narodowy
- pieśń dynastyczna
Podmion liryczny w utworze jest lud, który za pośrednictwem matki Bożej zwraca się do Chrystusa. Prosi (lud) o wysłuchanie modlitw spragnienie pragnień, wysłuchania modlitw, dostatnie życie na Ziemi, miejsce w raju po śmierci.
Bogurodzica ma budowę stroficzną, składa się z 2 stref
1 strefa – 3 wersy, 2 strefa – 6 wersów.
Po każdej strofie występuje refren (kirieleison). W utworze występują rymy – sąsiadujące, żeńskie, wew. i zew. Jest to typowy dla śred. wiersz zdaniowo-rymowy. Występuje rozbudowana apostrofa ,,Bogurodzica dziewica,, oraz
epitety - ,Bogurodzica dziewica, ,Bogiem słowna, ,zbożny pobyt,
archaizmy - ,gospodzie, ,zbożny ,krzciciel,
archaizm – wyraz dawny nie używany we współczesnym języku
,,Siedem pieczęci Bogurodzicy,,
Określenia Bogurodzicy:
- pieśń ojców
- najdawniejsza nasza pieśń
- zagadka zamknięta na siedem pieczęci
- pierwsze słowo polskiej, chrześcijańskiej poezji
,,zagadka zamknięta na siedem pieczęci,,:
- zagadka trudna do zrozumienia
,,siedem pieczęci,, pochodzi z Apokalipsy św. Jana
Zagadka Bogurodzicy
- czas i miejsce
- autorstwo
- zależność od wzorów obcych
,, pieśń ojców,, - utwór, który powstał u początku państwowości polskiej
,, ziarna chrześcijańskiej wiary,, - metafora
W śred. Twórca nie podpisywał swojego dzieła ponieważ zależało mu na ,,pomnożeniu chwały bożej,. Natomiast twórca współ. chce zdobyć sławę i zachować się w pamięci potomków (dlatego podpisuje swoje dzieła)
Średniowieczna Filozofia
Scholastyka - doktryna filozoficzna śred, metoda filozoficzna charakterystyczna dla sred. Polegająca na poszukiwaniu argumentów udowadniających religijne prawdy w Biblii, filozofia podporządkowana nauce kościoła i prawdom Biblii.
Filozofie:
1) Św. Augustyn (354-430). Poglądy:
- nawiązywał do filozofii Platona
- podzielił świat na 2 strefy: materialną i duchową
- koncepcja człowieka ( dramatyczna) ( człowiek jest duszą uwięzioną w ciele)
- miłość to siła uniwersalna, wszystko dąży do Boga
- poznanie odbywa się dzięki miłości i intuicji oraz iluminacji
Dzieła filozofa: ,Wyznania, ,O państwie Bożym,
2) Św. Tomasz ( 1225-1274). Poglądy:
- nawiązywało poglądów Arystotelesa
- wyznawał zasadę dualizmu materii i formy
- koncepcja człowieka – człowiek składa się z ciała i duszy (harmonijnie połączony)
- poznanie jest możliwe dzięki rozumowi i wiarze, dwa te poglądy nie są sprzeczne
- zwolennik hierarchicznego porządku
Dzieła filozofa: ,Sumna teologiczna,
3) Św. Franciszek z Asyżu (12-13 w.)
- założyciel zakonu franciszkanów
- nazywano go Biedaczyną lub Wesołkiem Bożym
- nie sformułował swoich zasad na piśmie, natomiast zaświadczał je swoimi czynami
Zasady Św. Franciszka:
- głęboka wiara w boga
- miłość do wszelkiego stworzenia
- radość z życia
- ubóstwo
- kierowanie się dobrocią
- praca
Średniowieczne ideały
Wzorce osobowe: religijne: asceta, święty, świeckie: rycerz, władca
Hagiografia – żywotopisarstwo ( legendy, podanie, żywoty świętych)
Historiografia – dziejopisarstwo (spisywanie dziejów państw, miast, dynastii)
Asceta – człowiek umartwiający ciało wyrzekający się wygód i wszelkich przyjemności życia, odrzucający życie doczesne, aby zasłużyć na wieczne zbawienie.
Cechy Św. Aleksego (ascety):
- pochodzi z wysokiego rodu
- odrzucił bogactwo, szczęście, rodzinę, przywileje, aby poświęcić się Bogu
- pobożny
- cierpliwy i uparty, wytrwały
- spędza czas na modlitwie i chwaleniu Boga
- żyje w ubóstwie
- jest poniżany, nie skarży się na swój los
- zdaje się na Bożą opaczność, wierząc w Boże miłosierdzie
Cuda związane z osobą Aleksego:
- cudowne narodzenie
- szczególna opieka Matki Bożej
- bicie dzwonów w chwili śmierci
- cudowna właściwość uzdrawiania ludzi
- list który napisał trafił do żony, bo był dla niej przeznaczony
Św. Franciszek – ideał Św.
Według Św. Franciszka człowiek może okazać miłość bogu po przez uwielbienie dla dzieła stworzenia.
Bracia: słońce- piękne i promienne, wiatr- pochmurny i pogodny, ziemia – żywicielka i matka, ogień – piękny i radosny, silny i mocny
Ideał średniowiecznego rycerza i władcy
Zwyczaje rycerskie:
- pasowanie na rycerza
- ślubowanie rycerskie
- pojedynki rycerskie
- turnieje
- kult damy
- kult miecza, nadawał mu imię
- herby i zawołania
,,chansons de geste,, - pieśni o czynach, dziejach
Eposy rycerskie - ,,pieśń o Roladzie,,
Romanse rycerskie - ,,Dzieje Trostana i izoldy,,
Roland – wzorzec rycerza śred. Hrabia Francuski, siostrzeniec króla Francji Karola Wielkiego. Dowódca tylniej straży wojsk Karola W. wycofujących się z Hiszpanii po klęsce z Saracenami
Cechy rycerza:
- etos rycerski, bóg, honor, ojczyzna
- dobrze urodzony
- mężny i odważny
- waleczny
- ambitny i uparty
- pobożny (broni wiary chrześcijańskiej)
- gotowy do walki mimo przewarzającej siły wroga
- wierny krajowi
- wierny damie swojego serca
- nadludzka siła
- idealizacja
Idealni władcy śred. Europy:
- Karol Wielki
- król Artur
- Bolesław Chrobry
- Bolesław Krzywousty
- król Marek
Gall Anonim jest tajemniczym pisarzem, który przybył do Polski na początku XII w. Był Francuzem (stąd jego przydomek: Gall), mnich, zatrudnił się w kancelarii księcia Bolesława Krzywoustego. Podjął prace nad spisaniem dziejów piastowskiej dynastii.
Cechy idealnego władcy:
- odwaga i męstwo
- roztropność
- sprawiedliwość i bezstronność
- szacunek dla innych, był dla poddanych jak ojciec
- z pośród innych władców wyróżniał się chwała, potęgą i bogactwie
- pobożny i religijny
- duchownych traktował z szacunkiem
- dobro kraju stawiał na pierwszym miejscu
- hojny i gościnny
,,W imię róży,, Umberto Eco
Erystyka – sztuka dyskutowania, jest bardzo stara. 1) klasyfikacja różnego rodzaju argumentów stosowanych przez rozmówców 2) rozmówców gromadzą argumenty które, atakują przeciwnika 3) ważna była logika i żelazne nerwy
Franciszkanie: opowiadają się za ubóstwem, argumenty: Chrystus nie miał pieniędzy i nie miał czym zapłacić za noclegi (w Jerozolimie)
Dominikanie: chwalą bogactwo, argumenty: Chrystus miał sakiewkę, ubóstwo nie świadczy o doskonałości życia, ważniejsza jest miłość bliźniego, kościołowi potrzebne są pieniądze na budowę kościołów.
Ocena dyskutujących:
* dominikanie – bardziej agresywni
franciszkanie – spokojniejsi
* obrażają siebie, używają wulgaryzmów (np. capie, wieprzu)
* nie potrafią się opanować, kierują nimi emocje
* kłócą się, nie potrafią udowodnić swoich racji, brak im argumentów
,,Posłuchaj bracia miła..,,
Utwór pochodzi z XV w. najstarszy zabytek języka polskiego
Ma charakter monologu. Osobą mówiącą jest Matka Boża stojąca nad krzyżem, na którym umiera Jezus. Przedstawiona została jako cierpiąca kobieta, bezradna, pełna smutku i żalu. Adresaci wypowiedzi – wszyscy ludzie, umierający Chrystus, Anioł Gabriel
,,Dzieje Tristana i Izoldy,,
Dzieło anonimowe, romans rycerski, utwór wywodzący się z kręgów literatury francuskiej. To utwór rycerski oparty na celtyckich legendach. Miłość Tristana i Izoldy nie jest dobrowolnie przyjęta przez bohaterów, jest ona zaś okrutnym żywiołem, wobec którego zakochani są bezradni. Los Tristana (który jest od urodzenia skazany na smutek i ból) i Izoldy jest z góry przesądzony – ta miłość musi ich zniszczyć.
Dlaczego tragiczna ?
- Nie powinni być razem, nie powinni się w sobie zakochać, ponieważ Izolda jest żoną króla Marka a Tristan jest jego rycerzem,
- Zakochali się w sobie po wypiciu magicznego napoju (przez przypadek, pomyłkę)
- Ich uczucia okazało się siłą fatalną, nie potrafili z niego zrezygnować, nie potrafili żyć bez siebie, a nie mogli być ze sobą, uczucie to przyniosło im wiele radości i szczęścia, a również przyniosło to im dużo cierpienia i licznych problemów.
- Była to miłość aż po grób, jej symbolem stał się krzak głogu wyrastający z grobu Tristana a wrastający do grobu Izoldy. Po śmierci mogli być tylko razem.
,,Rycerska Miłość,,
Miłość
1) W społeczeństwie feudalnym celem małżeństwa było skrycie chwała rodu
2) Złamanie honoru i prawa – miłość do innej damy niż małżonka
3) Stawienie fortuny (majątku) na pierwszy plan zamiast miłość
4) Przedstawienie miłość i dworskiej i porównanie jej do służby wasala
Śmierć
Danse macabre – taniec śmierci
Wygląd śmierci: chuda, blada, żółte lice, bez końca nosa, z oczu płynie krwawa rosa, bez wary, zgrzyta zębami, rzuca oczyma, przykra mowa, szkaradna postawa, wypięte kości i żebra, żółte oczy, brzuch blady, groźna kosa
Czym była śmierć:
- karą za grzechy
- bezwzględna i okrutna
- nie można jej przekupić
- wszystkich ludzi traktowała jednakowo
- budziła strach i obawy
,,Pieść o Roladzie,,
Scena śmierci rycerza ma charakter symboliczny jego gesty, słowa, rekwizyty mają ważne znaczenie jako znaki etosa rycerskiego, znaki wiary i znaki heroizmu.
- Rolad umiera z głową zwróconą do wroga
- chroni swój miecz
- daje świadectwo przywiązania do ojczyzny
- porządkuje wszystkie swoje ziem się sprawy
- daje dowód swej wiary (cały czas się modli leży twarzą do Ziemi, bije się w pierś i wyznaje wiarę, Bogu oddaje swą prawą rękawiczkę)
- umiera w samotności
- umiera na wzgórzu pod sosną
- w chwili śmierci przypomina Chrystusa
- jego duszę aniołowie zabierają do raju
Sztuka śred. wyrazem światopoglądu epoki
Dziedziny sztuki które się rozw. w śred.
Literatura, rzeźba, muzyka, architektura
Sztuka średniowiecza odgrywała bardzo ważną rolę i była podporządkowana religii. Miała za zadanie nauczyć w prosty sposób. Bogu, porządku wszechświata i miejsca człowieka na ziemi. Jej celem było porazić prostych nieuczonych ludzi i zmusić ich do refleksji religijnych.
Style architektoniczne śred.
Styl romański (XI a XIII w.)
- funkcje sakralne, cechy – budowla masowa, prosta, budowana na planie krzyża (łacińskiego lub koła) masywna i jednolita bryła w symboliczny sposób wyrażały harmonię bożego stworzenia i ówczesnego społeczeństwa, grube mury z grubo ciosanego kamienia, małe okna wysoko umieszczone, sklepienie kolebkowe, mało ozdób wewnątrz, ozdobny portal, apsyd – dobudowa
Styl gotycki (XIII a XV w.)
Cechy – wysoka strzelista budowa, z czerwonej cegły, strzelista ozdobna wieża, wysokie wąskie okna zakończone ostrymi łukami, wypełnione witrażami, katedra gotycka składała się z 3 naw, bogactwo zdobień we wnętrzu (obrazy, rzeźby, freski, kolumny), sklepienie krzyżowo-rzebrowe.
Gatunki lit. śred.
Pieśni - ,,Bogurodzica,, - Modlitwa do Boga za pośrednictwem Matki Bożej, zawierająca prośbę o odpuszczenie grzechów dostatnie życie na Ziemi i miejsce w raju po śmierci.
Epos rycerski - ,,Pieść o Roladzie,, - Utwór propagujący śred. wzorce idealnego rycerza.
Romans rycerski - ,,Dzieje Tristana i Izoldy,, - Historia nieszczęśliwej miłości Tristana i Izoldy
Kronika - ,,Gall Anonim – Kronika,, - Dzieje polskiej państwowości prezentacja wzorca osobowego władcy
Żywot - ,,Legenda o Św. Aleksym,, ,,Kwiatki Św. Franciszka,, - Biografie ascety i Św.
Dialog - ,,Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią,, - Śred. wizerunek śmierci
Plankt (żal, lament) - ,,Posłuchajcie bracja miła,, - Rozpacz matki, patrzącej na cierpienie syna
Opis Pracy
W niektórych miejscach opis moze być dla was nie zrozumiały, bo to natatki z mojego zeszytu. Mam nadzieje że w mniejszej lu większej stopniu Wam pomogłem
