Historia teatru

Tekst z leksykonu PWN!

Uprawianie teatru
Teatr jest wtedy, kiedy ktoś kogoś
przed kimś udaje, wszyscy o tym wiedzą i
godzą się na to.
Podobne określenie może brzmieć naiwnie, jednak zgodne jest z pewną podstawową cechą teatru. Teatr powstaje z najprostszego tworzywa: z ludzkiego zachowania się wobec innych, z kontaktu człowieka z człowiekiem. Jest w tym sensie najbardziej przyrodzoną ludziom sztuką: żeby uprawiać teatr, nie trzeba znać ani pisma, ani rysunku, nie trzeba umieć grać na instrumentach. Potrzebni są tylko inni ludzie.
Być może właśnie przez to, że teatr wyrasta z rzeczy tak podstawowych, trudno go opisać. Jako wykrystalizowane, odrębne zjawisko, któremu nadano jakąś nazwę, pojawiał się on w ludzkich kulturach raczej późno, na wysokim stopniu cywilizacyjnego rozwoju, czasami nie wyodrębniał się wcale. Wymagał, można rzec, kulturowej dojrzałości. Kiedy się już jednak pojawił, okazywało się, że ma liczną rodzinę — że teatralnym kluczem można otwierać wiele dziedzin ludzkiego życia społecznego, politycznego czy religijnego. Mówimy o teatralności procesów sądowych, o dramatyzmie politycznych wydarzeń, o ludzkim aktorstwie w codziennym życiu. Istnieje wiele aktywności spokrewnionych z teatrem (parateatralnych) albo poprzedzających zjawienie się teatru w społeczeństwie (prototeatralnych).
Niektóre z nich obserwujemy już u zwierząt. Sieweczka blada (Charadrius Melodus) udaje, że ma złamane skrzydło, żeby przedstawić się jako łatwy łup i odciągnąć drapieżnika od swojego gniazda. Oszukuje więc, podobnie jak oszukuje żebrak, który udaje kalectwo, żeby wzbudzić litość. Zwierzęta mają widowiska, w których jedne występują przed drugimi dla zabawy. W tzw. karnawale szympansów małpy spotykają się w wybranym miejscu poza swymi legowiskami, wspólnie jedzą, a niektóre z nich bębnią dla innych w specjalnie w tym celu wysuszoną glinę.
Ludzie także — i to o wiele bardziej niż zwierzęta — oszukują, bawią się, występują przed sobą nawzajem, popisują się siłą, urodą lub umiejętnościami. Specyficznie jednak ludzką cechą jest wyobrażanie sobie, jak to jest być kimś innym, co prowadzi do prób odegrania tej obcej osobowości — wejścia w cudzą skórę. Rdzennie ludzkie jest bezinteresowne gapiostwo, którego ewentualne pożytki trudne są do uchwycenia i udowodnienia. To wszystko leży u podstaw teatru.

Ponad ideą teatru są obrzędy religijne, zwł. obrzędy transowe, w których bóstwo wciela się w uczestników. Wielokrotnie wskazywano na związki początków teatru z rytuałami szamańskimi, kultami opętania, obrzędami łowieckimi, rytuałami płodności czy przyzywania zmarłych.

Related Articles