Pogląd ludzi średniowiecza (476-1453/1492) na muzykę był znacznie odmienny od współczesnego. Przede wszystkim, przejęto od starożytnych pogląd, że muzyka (oparta na proporcjach liczbowych) jest odbiciem ustanowionego przez Stwórcę porządku wszechświata. Poprzez poznanie praw rządzących muzyką poznajemy świat. Dlatego muzyka jest ścisłą wiedzą naukową (wykładaną w ramach tzw. quadrivium, obok astronomii, algebry i geometrii). Podobnie, jak w starożytności, uważano, że muzyka pełni rolę wychowawczą, kształtuje charakter, wprowadza duszę w różne stany. Dlatego podkreślano konieczność obcowania z odpowiednimi rodzajami muzyki.
W średniowieczu przyjęto podział muzyki (wg Boecjusza):
• musica mundana (harmonia sfer)
• musica humana (harmonia ludzkiej duszy i ciała)
• musica instrumentalis (muzyka brzmiąca, zarówno instrumentalna, jak i wokalna)
Dzieło Boecjusza („De consolatione philosophiae”) stało się podstawą nauczania na długie wieki...
Ważnym wynalazkiem średniowiecza jest wprowadzenie systemu solmizacyjnego. Wymyślił go mnich z Toskanii, Gwido z Arezzo (992-1050) Micrologus de musica.
System ten powstał z pierwszych sylab hymnu do św. Jana (autorstwa diakona Pawła) i brzmiał: ut (dzisiaj:do) – re – mi – fa – sol – la (‘si’ dodano później) Wtedy również sprecyzowano pojęcie konsonansu i dysonansu (np. tryton „diabolus in musica”).
Wprowadzono również pojęcie twardości i miękkości B (durrum i mollis) i określono dur i moll (do dźwięku B), korzystano przy tym z heksakordów (sześć dźwięków: 2 całe tony – półton – 2 całe tony). Powstał także system nauczania zwany „Ręką Gwidona”.
NOTACJA
1. cheironomiczna (gr. cheiros – ręka) – znaki pisane nad tekstem pozwalające zapamiętać kierunek melodii (wskazywany ręką przez dyrygenta). Uzupełnieniem tej notacji były litery oznaczające wskazówki wykonawcze (określenia agogiczne i dynamiczne)
2. neumatyczna – pozwalała precyzyjnie określić wysokość dźwięku; powstała poprzez przeniesienie notacji cheironomicznej na linie. Początkowa była to jedna linia zaznaczana rylcem (jeden dźwięk był określony, pozostałe leżały wyżej lub niżej od niego). Następnie wprowadzono dwie linie kolorowe: czerwoną dla dźwięku F i żółtą dla dźwięku C
C ---------------------------------------------------
F ---------------------------------------------------
Potem dodano jeszcze niebieską linię dla dźwięku G (nad C)
.
Ostatecznie jednak stworzono 4 linie czarne w odległości tercji z kluczem C lub F.
3. literowa – z boku rysowano w słupku pionowym litery i wpisywano sylaby; prowadziło to do rozwoju muzyki wielogłosowej.
4. menzuralna (menzura – miara) – wymierzony rytm; najpierw menzuralna czarna, potem m. biała (precyzująca wartości rytmiczne).
SKALE (modi)
4 skale podstawowe (autentyczne) miały swoje odmiany zwane plagalnymi (różnica polegała na innym położenie dominanty, czyli tonu psalmowego).
Skale oznaczano cyframi:
lp nazwa łacińska nazwa współczesna finalis dominanta
1 protus authenticus dorycka d a
2 protus plagalis hypodorycka d f
3 deuterus authenticus frygijska e c
4 deuterus plagalis hypofrygijska e a
5 tritus authenticus lidyjska f c
6 tritus plagalis hypolidyjska f a
7 tetrardus authenticus miksolidyjska g d
8 tetrardus plagalis hypomiksolidyjska g c
W XVI wieku w traktacie Glareanusa „Dodekafordou” dodaje on skalę eolską (a-a) i jońską (c-c), które stały się podstawą dur-moll. Wprowadzona też została sztucznie przez teoretyków skala lokrecka (h-h).
CHORAŁ GREGORIAŃSKI
Był to zbiór jednogłosowych melodii liturgicznych w Kościele rzymskokatolickim na cały rok, którego podstawowymi elementami są melodia (zbudowana w oparciu o skale modalne) i rytm (nie uszeregowany w taktach). Nazwa „gregoriański” pochodzi od imienia papieża Grzegorza I Wielkego (około 540-604), który zebrał melodie powstałe w pierwszych stuleciach po Chrystusie I zatwierdził je do powszechnego użytku w kościele. Łacińskie śpiewy liturgiczne kościoła do dziś opierają się na chorale gregoriańskim.
POLIFONIA (wielogłosowość)
Rodzaj faktury utworu muzycznego, o przynajmniej 2, niezależnych liniach melodycznych, współistniejących według zasad kontrapunktu.
TRUBADURZY
Poeci-muzycy we wczesnym średniowieczu (czasy wypraw krzyżowych: XI-XIII wiek), pochodzili z południa Francji. Ich utwory te są jednymi z pierwszych przykładów muzyki świeckiej w średniowiecznej Europie. Odpowiednikiem trubadurów na północy Francji byli truwerzy a w Niemczech – minnesaengerzy („piewcy miłości”). Trubadurzy i truwerzy tworzyli pieśni głównie o tematyce miłosnej i rycerskiej.
Na zakończenie chciałabym jeszcze raz podkreślić najważniejsze cechy średniowiecza w muzyce:
• zależność rozwoju muzyki o d form liturgii chrześcijańskiej
• powstanie 1-głosowego chorału gregoriańskiego
• częste psalmy, sekwencje, hymny
• początki polifonii: organum (szkoła Notre Dame – Leoninus i Perotinus), conductus, motet (G. de Machaut)
• jednogłosowe pieśni – trubadurzy i truwerzy (Adam de la Halle) ballada, rondo, virelai (opracowywane także wielogłosowo – F. Landino), pieśni minnesaenegerów
• słynni teoretycy: Klemens z Aleksandrii, Św. Augustyn, Kasjodor, Boecjusz, Marcjanus Kapella, Św. Izydor z Sewilli, Alkuin, Hucbald z St. Amand, Gwido z Arezzo
• wynaleziono typy notacji
• charakterystyczne skale
