Pedagogika pracy - zagadnienia egzaminacyjne

1. Pedagogika pracy jako dyscyplina naukowa – geneza i zadania.
GENEZA
Pedagogika pracy wykrystalizowała się jako dyscyplina naukowa w latach 70. XX w., choć wywodzi się z dawnych ruchów społecznych związanych z zagadnieniem stosunku człowieka do pracy.
O wysokiej wartości pracy w wychowaniu wypowiadali się przedstawiciele utopijnego kierunku filozofii:
Tomasz Morę (uważa się go za twórcę idei wychowania przez pracę), Tomasz Campanella, Franciszek Bacon i inni.
W czasach późniejszych zagadnieniem pracy i wychowaniem zajmowali się m.in. Jan Amon Komenski i Jean Jacoues Rousseau.

W Polsce problematyką wychowania przez pracę zajmował się A. Frycza Modrzewski (okres Odrodzenia). W utworze „O poprawie Rzeczypospolitej" nawiązywał do pracy ludzkiej i jej roli w wychowaniu. Jest także autorem oryginalnego projektu uczenia wszystkich dzieci bez względu na pochodzenie i majątek. A. Frycza Modrzewskiego uważa się za prekursora idei wychowania przez pracę w Polsce. W dwieście lat później problematyka wychowania przez pracę podjęta została Komisję Edukacji Narodowej (Grzegorz Piramowicz, Antoni Popławski, Hugo Kołataj). Do szkół dla chłopców wprowadzono elementy kształcenia zawodowego.
Stanisław Staszic zajął się realizacją przygotowania młodzieży do pracy w gospodarstwie. Zawdzięczamy mu koncepcję i realizację idei kształcenia zawodowego oraz wychowania przez pracę zgodnie z potrzebami gospodarczymi kraju. Przyczynił się do powstania m.in. Instytutu Agronomicznego i Weterynaryjnego, założył Akademię Górniczą, stworzył podwaliny Politechniki Warszawskiej, Szkoły Lekarskiej, Instytutu Głuchoniemych. Inicjował powstanie szkół rzemieślniczych, rękodzielniczych i rolniczych. Dzięki Staszicowi nabrała realnych treści relacja człowiek-wychowanie-praca. Staszica nazywa się ojcem polskiego szkolnictwa zawodowego.

W XIX w. problematyka dziedziny zwanej dziś pedagogiką pracy interesowała przedstawicieli pozytywizmu i twórców marksizmu. Pod koniec XIX w. tą tematyką zajmował się Wojciech Jastrzębski.

Z początkiem XX w. St. Brzozowski wypracował własną, oryginalną koncepcję „filozofii pracy i swobody". Karol Adamiecki stworzył podstawy organizacji i zarządzania. Tadeusz Kotarbiński zaś zapoczątkował okres prakseologii. W tatach powojennych uwagę skupiono na tworzeniu nowego szkolnictwa zawodowego.

Od lat 60. można dostrzec początki pedagogiki pracy. Inicjatorem i organizatorem badań pedagogiki pracy jest prof. Tadeusz Nowacki.

ZADANIA:
Pedagogikę pracy przyjęto się określać jako dyscyplinę naukową, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji człowiek-wychowanie-praca.
Z tak sformułowanego określenia wynika, że o przedmiocie pedagogiki pracy stanowią te wszystkie układy i związki przedmiotowo-treściowe, przez które przewija się idea przygotowania człowieka do pracy zawodowej, ale także idea pomyślnego oraz wielostronnie skutecznego udziału pracy w kształtowaniu osobowości człowieka.
Konkretyzując tę myśl można stwierdzić, że przez pedagogikę pracy rozumieć będziemy tę dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy:
- wychowania przez pracę,
- kształcenia politechnicznego,
- orientacji i poradnictwa zawodowego,
- kształcenia i wychowania zawodowego,
- doskonalenia ogólnego i zawodowego pracowników,
- problemy oświatowe i wychowawcze zakładu pracy.
Inaczej można powiedzieć, że przedmiotem badań pedagogiki pracy jest człowiek przygotowujący się do pracy zawodowej oraz dążący do tego, by jego praca była Jak najbardziej wydajna, a jego stosunki międzyludzkie jak najbardziej poprawne, koleżeńskie.
Zatem zadaniem pedagogiki pracy jest wychowanie człowieka przez pracę, do pracy i ogólnie do życia.


2. Działy pedagogiki pracy, jej zadania i tereny badań.

Pedagogika pracy traktuje o pedagogicznych problemach relacji człowiek- wychowanie-praca.
Z konieczności wchodzić musi w wielostronne związki i układy z różnymi dyscyplinami naukowymi, a w szczególności z filozofią pracy, ekonomią, fizjologią pracy, socjologią pracy, naukową organizacją pracy, prakseologią itp.
Przez pedagogikę pracy rozumieć należy tę dyscyplinę pedagogiczną, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, orientacji i poradnictwa zawodowego, kształcenia i wychowania zawodowego, doskonalenia ogólnego i zawodowego pracownika oraz problemy oświatowe i wychowawcze zakładu pracy.

Problematykę pedagogiki pracy można podzielić na cztery działy:
1. kształcenie ogólne - przedzawodowe;
2. kształcenie ogólnozawodowe – prozawodowe (licea profilowane);
3. kształcenie zawodowe;
4. doskonalenie – dokształcanie zawodowe.
I. Kształcenie ogólne – w ramach tego kształcenia znajduje się kilka płaszczyzn zainteresowań pedagogiki pracy. Są to:
• upraktycznienie procesu nauczania, polega ono na kształtowaniu umiejętności wykorzystywania wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych do rozwiązywania zadań dydaktycznych w szkole;
• kształtowanie sfery czynnościowej (psychomotorycznej) – która jest istotnym czynnikiem rozwoju człowieka i wiąże się z ważnymi umiejętnościami praktycznymi, zwłaszcza w sytuacji kiedy następuje dosyć agresywna technizacja wielu sfer naszego życia, za którą idzie gwałtowna komputeryzacja. Obycie z techniką, nawet jeszcze przed kształceniem zawodowym, zapoznanie z nowymi zagadnieniami technicznymi, technologią informatyczną, z którą młody człowiek zetknie się w ramach dalszej nauki oraz w swojej przyszłej pracy zawodowej, wyrabia pozytywną postawę protechniczną, pozwala na uaktywnienie procesu kształcenia, na rozszerzenie horyzontów oraz wpływa na rozwój ogólny; przy tym technologia informatyczna ma cały szereg walorów dydaktycznych, gdyż pozwala zdobyć wiele niezbędnych informacji zarówno za pośrednictwem systemów lokalnych, jak i systemów międzynarodowych (internet ).
W kształceniu ogólnym znajdujemy kilka płaszczyzn zainteresowań pedagogiki pracy. Kształcenie ogólne kończy się na trzeciej klasie gimnazjum i nie ma nic wspólnego z kształceniem przedzawodowym. Kształcenie ogólne opiera się przede wszystkim na szerokim wachlarzu przedmiotów humanistycznych, ścisłych, technicznych, artystycznych, które mają pomóc młodemu człowiekowi w rozwoju ogólnym.
II. Nowością są licea profilowane – 3 letnie – wzorowane na liceach technicznych, które obejmowały profile techniczne, nie dawały określonego zawodu, umożliwiały jednak zdanie matury. Licea profilowane to drugi dział pedagogiki pracy, dotyczący kształcenia ogólnozawodowego, które stanowi podstawę kształcenia zawodowego, które zostało zredukowane z 3,5 letnich szkół do zaledwie 3 lat. Licea te mają umożliwić przede wszystkim zdanie matury. Zaletą liceów profilowanych jest zapoznanie ucznia z przedmiotami tzw. ogólnozawodowymi (pobieżnie), które pozwoli w dalszym etapie kształcenia na zdobycie określonej specjalności – profilu zawodowego. Podbudowa ogólna ma stworzyć większą elastyczność przygotowania pracownika do pracy, co pozwoli w przyszłości na zmianę wyuczonej specjalności. Licea profilowane, które nie dają kwalifikacji zawodowych, są odzewem na hasło kształcenia szerokoprofilowego. Po liceum profilowanym otrzymujemy tylko świadectwo dojrzałości ze wskazaniem ukończonego profilu.
III. Trzeci dział pedagogiki pracy to kształcenie zawodowe – rozpatrywane niezależnie od poziomu kształcenia. Może odbywać się na poziomie:
- zasadniczym;
- średnim;
- policealnym;
- wyższym I stopnia (studia licencjackie i inżynierskie) i II stopnia (studia magisterskie).
W tym obszarze szczególnym problemem będzie sprawa rzetelnego i dobrego przygotowania zawodowego, gdyż w tak krótkim czasie trudno jest przygotować specjalistę o wysokim poziomie specjalizacji – przygotowania zawodowego. Kwalifikacje zawodowe uzyskane w tej nowej formie kształcenia zawodowego będą niższe od kwalifikacji uzyskiwanych obecnie w szkole zawodowej, zarówno na poziomie zasadniczym, jak i średnim. Po ukończeniu kształcenia zawodowego posiadamy określone kwalifikacje zawodowe oraz zdobyty i potwierdzony dyplomem zawód.
IV. Doskonalenie zawodowe to czwarty dział pedagogiki pracy obejmujący również dokształcanie zawodowe. Doskonalenie zawodowe dotyczy określonego warsztatu pracy i związane jest ze stanowiskiem pracy. Pracownik dokształcający się zdobywa wiedzę, określone umiejętności i dochodzi do mistrzostwa w zawodzie. Dokształcanie związane jest przede wszystkim ze stanowiskiem pracy.

Płaszczyzny zainteresowań i oddziaływań kształcąco-wychowawczych pedagogiki pracy to:
- optymalne przygotowanie zawodowe, które w tym systemie będzie wymagało wzmocnienia działaniami doskonalącymi zawodowo, gdyż im lepsze będzie przygotowanie zawodowe (szerokoprofilowe), tym pracownik będzie bardziej funkcjonalny zawodowo poprzez:
a)opracowanie standardów kwalifikacji zawodowych;
b) podjecie procedury certyfikacji usług edukacyjnych poprzez stosowanie norm międzynarodowych EN lub też norm jakości ISO.
- określone działania pomagające ludziom zagrożonym bezrobociem odnaleźć się w aktualnej rzeczywistości ( aktywne przeciwdziałanie bezrobociu, to nie tylko tworzenie nowych miejsc pracy, ale to również uczenie ludzi radzenia sobie z bezradnością w przypadku utraty pracy.

Problemy pedagogiki pracy skupione są wokół: człowieka jakiego chcemy wychować, zadań zawodowych jakie będzie wykonywać absolwent określonej szkoły zawodowej, treści, metod i środków kształcenia i dokształcania oraz doskonalenia zawodowego, warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy, skuteczności kształcenia i dokształcania oraz doskonalenia zawodowego,
skuteczności działań wychowawczych w miejscu pracy.


3. Cele i zadania kształcenia ogólnotechnicznego w edukacji ogólnej i prozawodowej (ogólnozawodowej) – licea profilowane.

Kształcenie ogólnotechniczne to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności pedagogicznej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystanie roli techniki w procesach oddziaływania na jednostkę, dokonywania zmian w jej osobowości i kształtowania kultury technicznej, warunkującej prawidłowe i swobodne uczestnictwo w świecie nasyconym techniką.

Zadania:
- wprowadzenie uczniów w naukowe podstawy produkcji społecznej, tj. uświadomienie im związków zachodzących między nauka i techniką a produkcją społeczną;
- wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i sprawności ogólnotechniczne, warunkujące prawidłowe ich funkcjonowanie w świecie współczesnej techniki;
- przygotowanie uczniów do posługiwania się w codziennym życiu rodzinnym i społecznym podstawowymi narzędziami działań technicznych, jak również prostymi maszynami i urządzeniami technicznymi;
- przygotowanie uczniów do uczestniczenia w prostych pracach produkcyjnych i tym samym kształtowanie odpowiedniego stosunku do pracy fizycznej własnej i innych;
- przygotowanie uczniów do wybory zawodu zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi, a pośrednio do kontynuowania nauki w odpowiednich szkołach zawodowych;
- kształtowanie kultury technicznej współczesnego człowieka, warunkującej swobodne i skuteczne uczestnictwo w stechnizowanym życiu;
- dodać należy, że o kształceniu ogólnotechnicznym można mówić również w szkole zawodowej, a nawet w szkole wyższej, jednak realizuje się tam odpowiednio inne zadania.


Kształcenie ogólnotechniczne jest edukacją realizowaną w szkole ogólnokształcącej i obejmuje całą populację młodzieży. Młodzież jest zapoznawana z rzeczywistością ogólno-techniczną. Znając urządzenia nie będzie się ich bała, będzie lepiej je eksploatowała i przestrzegała bezpieczeństwa w ich użytkowaniu.


4. Orientacja zawodowa - jej zadania i formy realizacyjne.

Orientacja szkolna i zawodowa prowadzona w sposób celowy i zorganizowany wśród uczniów szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich), stojących przed wyborem odpowiedniej szkoły zawodowej, a co się z tym wiąże odpowiedniego zawodu.

Orientacja zawodowa prowadzona w sposób celowy i zorganizowany wśród uczniów szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich), stojących wobec wyboru zawodu i podjęcia decyzji zawodowej. Przez orientację zawodową rozumie się pomoc młodzieży w wyborze zawodu.

Orientacja i poradnictwo zawodowe prowadzone w szkole zawodowej, a więc wśród młodzieży, która już dokonała wyboru zawodu, lecz której wiedza o wybranym zawodzie jest jeszcze bardzo skromna.

Zadania w zakresie orientacji zawodowej w szkole ogólnokształcącej:
- długotrwała i wielostronna obserwacja ucznia, badanie stanu psychicznego,
- kształtowanie postaw wobec pracy, życia, społeczeństwa, samego siebie, aspiracji życiowych i zawodowych,
- wykrywanie indywidualnych zdolności i skłonności uczniów,
- rozwijanie i utrwalanie cech pozytywnych,
- rozwijanie zamiłowań zawodowych,
- indywidualne konsultacje z uczniami i rodzicami w celu właściwego ukierunkowania wyboru zawodu,
- informacja zawodowa przeznaczona dla uczniów i rodziców, a dotycząca wymaganych zdolności, cech charakteru oraz warunków pracy w różnych zawodach,
- praktyczne zapoznawanie się z niektórymi podstawowymi zawodami ważnymi dla gospodarki narodowej i dla danego regionu,
- informacja o szkołach i innych instytucjach przygotowujących do poszczególnych zawodów,
- informacja o potrzebach społecznych w zakresie rozwoju poszczególnych dziedzin życia społecznego i gospodarczego i w związku z tym informacja o możliwościach rynku pracy,
- udzielanie uczniom i rodzicom porad dotyczących wyboru zawodu lub szkoły oraz angażowanie do tej pracy nauczycieli, doradców zawodowych, lekarza i pracowników społecznych,
- kontrolowanie skuteczności udzielonych porad w celu podniesienia poziomu i stałego doskonalenia metody orientacji.

Formy realizacyjne takiego programu mogą być różne:
- działanie niezależne od szkoły (poradnie, biura, ośrodki),
- orientacja realizowana w ramach programów nauczania,
- orientacja w szkole w postaci cykli, czyli klas orientacji,
- działanie w szkole w ramach konsultacji i porad.

Aby przygotowania uczniów do wyboru zawodu przyniosły rezultat, wymaga się od szkoły:
- praca poradnicza w poszczególnych działach wiekowych,
- systematyczna realizacja planu i współpraca nauczycieli, lekarzy, pedagogów, poradni,
- prowadzenie karty diagnostycznej uczniów,
- udzielanie informacji uczniom o zawodach,
- zaopatrzenie biblioteki w odpowiednie książki i materiały,
- organizowanie kącików zawodoznawczych dla uczniów i rodziców.

Badania nad zawodem i pracą zawodową stanowią o istocie zawodoznawstwa.

Zawód to wykonywanie zespołu czynności użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny.

Praca zawodowa - działalność ludzi zorganizowana w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie wartościowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek.

Głównym zadaniem zawodoznawstwa jest badanie, analiza i opisy zawodów z uwzględnieniem warunków pracy i zadań pracowniczych. Jest ono wiedzą o zawodach, stanowi podstawę budowania charakterystyk i profili zawodowych, umożliwia klasyfikację zawodów i specjalności, określa kierunki i programy kształcenia zawodowego i tworzy podwaliny orientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego.



5. System edukacji w Polsce (kształcenie ogólne i zawodowe).

Kształcenie ogólne traktuje się jako podstawę kształcenia zawodowego.
Kształcenie ogólne jako punkt wyjścia do dalszego kształcenia. Dawniej kształcenie ogólne było dla klas uprzywilejowanych a zawodowe organizowano z myślą o sile roboczej. Był to początek kapitalizmu.

Z czasem szkoła zawodowa zyskiwała rangę, ale zawsze była niedoceniana. Przykładem jest okres w Polsce międzywojennej. Wtedy to wciąż nie doceniano ważności pracy fizycznej. W Polsce Ludowej intensywnie zaczęto realizować szkolnictwo zawodowe, ale nadal większym uznaniem cieszyły się szkoły ogólnokształcące. Aktualnie dąży się do zwiększenia liczby uczniów w liceach ogólnokształcących, a tym samym likwidacji szkoły zawodowej.

Kształcenie ogólne jest traktowane i realizowane równorzędnie oraz równolegle z kształceniem zawodowym. Realizowane jest też w szkołach zawodowych i postulowane przez reprezentantów polityki oświatowej. Do lat 90-tych był model szkoły zawodowej, która jednocześnie realizowała programy kształcenia ogólnego i zawodowego, między którymi nie ma przeciwieństw. W przybliżeniu to rozwiązanie stosowane jest do dzisiaj. Aby kształcenie ogólne było naprawdę ogólne, trzeba dbać o związek kształcenia umysłowego i praktycznego, związek nauki i pracy.

Wykształcenie ogólne traktowane jako wynik wszelkiego kształcenia, w tym też zawodowego. Nowacki wyróżnia treści do realizowania, rozwijania umiejętności umysłowych:
a) kształcenie podstawowe realizuje:
- nauka pisania, mówienia i rysunku technicznego,
- nauka o zdrowiu, dbanie o własny organizm,
- nauka o historii i tradycji narodu oraz o kulturze,
- kształtowanie umiejętności do samokształcenia.
b) kształcenie zawodowe, obejmuje całą młodzież od 15 do 19 lat, a studia do 22-23 lat. Gwarantuje przygotowanie do podjęcia pracy na określonym stanowisku oraz kształcenie wszechstronne - umysłowe, politechniczne, moralne, estetyczne i fizyczne.
c) kształcenie ogólne jako zdobywanie poglądu na świat, utrwalanie i poszerzanie systemu wartości oraz kształtowanie postaw.

Aktualnie w Polsce kształcenie obejmuje 9letnia szkoła podstawowa i 4letnie liceum ogólnokształcące. Chodzi o to, by całe szkolnictwo ogólnokształcące w maksymalnym stopniu było nasycone także treściami kształcenia przedzawodowego.

System kształcenia zawodowego - zwarty układ instytucji oświatowych i innych placówek organizacyjnych realizujących proces kształcenia wykwalifikowanych kadr dla potrzeb gospodarki kraju i kultury.
Charakteryzuje się:
- wszechstronnością,
- powszechnością,
- drożnością (przechodzenie od niższego do wyższego stopnia kształcenia),
- względną zgodnością z zapotrzebowaniem gospodarki.

Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, którego znaczącymi składnikami są:
- wiedza ogólna i zawodowa,
- umiejętności zawodowe,
- nawyki i sprawności zawodowe.
- postawa zawodowa,
- osobowość zawodowa.

Istotne znaczenie mają:
- proces lekcyjny realizowane jest kształcenie teoretyczne ogólne i zawodowe, - proces działaniowy realizowany w pracowniach, warsztatach szkolnych, zakładach prywatnych.

Wady obecnego systemu kształcenia zawodowego:
- brak przygotowują absolwentów do pełnienia swych ról,
- fikcyjne praktyki,
- nieodpowiedni dobór kadr.


6. Znaczenie pracy w życiu i rozwoju ogólnym człowieka.

Praca jest to celowa działalność człowieka polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Struktura, pewien układ działań psychomotorycznych.

Rola pracy w życiu współczesnego człowieka jest ogromna. Stanowi ona niezbędny warunek egzystencji i wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie, czynnik kształtujący osobowość, wpływa na fizyczny rozwój człowieka, wyzwala w nim inicjatywę i twórczą aktywność myślową, dostarcza przeżyć estetycznych, przynosi radość i zadowolenie, ale stanowi też niekiedy źródło trudności, zmartwień i niepowodzeń oraz wprowadza człowieka w stan niezadowolenia, zniechęcenia, a nawet frustracji.

W procesie pracy powstają wytwory społecznie użyteczne, warunkujące nieustanny rozwój społeczno-ekonomiczny i dobrobyt jednostki oraz społeczeństwa.

Praca gwarantuje człowiekowi kontakt społeczny i realizację jego potrzeb.

Praca jest jedną z form udziału jednostki w życiu społecznym, jest działalnością społeczną i kulturo-twórczą, która określa stosunek jednostki do społeczeństwa i jego członków oraz kultury.

Praca dotyczy głównie ludzi dorosłych i jest związana z całym okresem ich aktywności zawodowej. Wypełnia ona człowiekowi ponad połowę życia i najczęściej decyduje o jego kształcie oraz wyrazie.

Do podstawowych form działalności ludzkiej zalicza się zabawę, naukę i pracę. Praca zawodowa to działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin. Praca wypełnia człowiekowi ponad połowę życia. Praca to też celowa działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich.

W okresie niewolnictwa praca fizyczna została zepchnięta na barki niewolników, była przedmiotem przymusu i pogardy ze strony warstw wyższych. W feudalizmie, pod wpływem religii chrześcijańskiej, praca fizyczna traktowana była jako konsekwencja „grzechu pierworodnego", pokuta, dopust boży. Dopiero w XVII i XVIII w. praca zaczęła być wartością, przypisywano jej wartości moralne i ekonomiczne.

Obecnie znaczenie pracy w życiu człowieka jest ogromne. 1/3 dorosłego życia człowiek spędza w pracy. Przez pracę możemy się realizować. Praca wynika z osobowości człowieka, jest szczególnym rodzajem ludzkiego działania, jest nieodłączną właściwością rodu ludzkiego. Jest wartością, dzięki której powstawać mogą inne wartości. Jest ona działaniem zmieniającym świat materialny, nastawionym na zaspokajanie ludzkich potrzeb podstawowych i wyższych. Praca uzewnętrznia właściwości osobowe człowieka, dzięki niej powstają wartości duchowe, jest podstawą rozwoju moralnego człowieka. Przez pracę człowiek staje się bardziej człowiekiem.

Dzięki pracy człowiek tworzy własne życie, materialne warunki swego rozwoju, również moralnego, uczy się współdziałania z innymi ludźmi.

Człowiek pracując wykorzystuje dobra przyrody, przystosowuje je do swoich potrzeb. Przez pracę człowiek realizuje siebie jako człowieka.

Poprzez ustawiczne kształcenie, nieodzowne do tego, by właściwie wykonywać określoną pracę, przez ciągłe doskonalenie człowiek wzbogaca swą osobowość, posiada coraz szerszą wiedzę i lepsze umiejętności.

Wykształcony człowiek zapewnia dobre funkcjonowanie przemysłu, gospodarki, a przede wszystkim siebie samego.

W aspekcie społecznym praca z racji swojego charakteru społecznego gwarantuje konieczny człowiekowi kontakt społeczny i realizację jego różnorodnych potrzeb. W aspekcie wychowawczym istotnego znaczenia nabiera fakt, że największą wartość przypisuje się wychowaniu przez pracę. „Człowiek wartością najwyższą", a „praca podstawowym miernikiem wartości człowieka".

We współczesnym świecie praca stanowi dla człowieka niezbędny warunek egzystencji, miejsce w społeczeństwie, kształtuje jego osobowość, Wpływa na jego rozwój fizyczny, wyzwala w nim inicjatywę i aktywność myślową, dostarcza przeżyć estetycznych, radości, zadowolenia, niekiedy trudności, zmartwień, niepowodzeń.

Aby praca człowieka była sensowna, a jego trud dawał pożądane owoce, potrzebna jest motywacja do pracy:
- możliwość dobrego wykonywania pracy,
- odpowiedzialność za wykonywane zadanie,
- odpowiedniość zadań do zainteresowań i możliwości pracownika.

Nową jakościową wartością, w rozległym układzie działań edukacyjnych i gospodarczych staje się rzeczywista i skuteczna praca człowieka, szczególnie wysoko kwalifikowana. Do takiej pracy nie jest w stanie przygotować żadna szkoła młodzieżowa. Właściwości i walory takiej pracy wykształcić można dopiero w toku działalności zawodowej.

7. Praca w ujęciu filozoficznym i prakseologicznym – praca jako wartość.

Praca jest to działalność celowa, świadoma, wykonywana przez jednostkę lub grupę ludzi, mająca na celu przekształcanie dóbr przyrody, które pośrednio lub bezpośrednio będą służyły człowiekowi oraz będzie ona umożliwiała rozwój ogólny jednostki.

Można wyróżnić 3 konteksty myślenia o pracy:
1.UNIWERSALISTYCZNY - praca jest wartością uniwersalną, dzięki której powstają inne wartości,
2.CHRZEŚCIJAŃSKI - praca jako źródło cnót niezbędnych do zbawienia, godność osobista płynąca z pracy, problematyka egzystencji,
3.PRAKSEOLOG1CZNY - praca odgrywa zasadniczą rolę w rozwoju człowieka, stanowi materialną podstawę życia społecznego, jest warunkiem istnienia człowieka.

Duży wpływ na kształtowanie się współczesnych poglądów na temat pracy wywarła doktryna chrześcijańska (myśl społeczna kościoła katolickiego). Praca jest otoczona szacunkiem, wskazana jest analogia pomiędzy pracą Boga, a pracą człowieka; praca jako wartość zbliża do Boga. Ewangelia w całej swej treści uświęca pracę i traktuje ją jako „złoty środek" do zbawienia duszy, potępia lenistwo i wszelkie formy wyzysku. Już św. Tomasz z Akwinu traktował pracę jako środek konieczny do utrzymania w zdrowiu ciała i duszy, oraz źródło wszelkich cnót. Według Stefana Wyszyńskiego, praca kształtuje pozytywne cechy charakteru, praca jest naszą potrzebą i wielkim błogosławieństwem ludzkości. Natomiast Jan Paweł II w swojej encyklice stwierdził, iż „praca jest dobrem człowieka dobrem jego społeczeństwa". Takie spojrzenie Kościoła katolickiego na pracę czyni doktrynę katolicyzmu współczesnym nurtem społeczno-filozoficznym.

Praca w aspekcie filozoficznym - praca jest wartością samą w sobie, wartością, która stanowi inne wartości. Praca umożliwia funkcjonowanie biologiczne i intelektualne człowieka.

Praca w aspekcie filozoficzno-psychologicznym praca jest obiektywną potrzebą człowieka, warunkującą jego rozwój i egzystencję.

Filozofia materialistyczna zakłada, że celem pracy jest jej strona materialna, ukierunkowana jest na dobro człowieka. Praca jest powinnością człowieka wykorzystuje przyrodę do swoich potrzeb, oparta jest na działaniu w symbiozie z przyrodą. Praca tworzy człowieka.

Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu, czy też o dobrej robocie jak ją określił Kotarbiński. Jako subdyscyplina ogólnej nauki o pracy, prakseologia ma za zadanie zbadanie technologicznej strony pracy ludzkiej, w kategoriach jakościowych (jak człowiek pracuje?). W świetle tej nauki praca jest świadomym i celowym działaniem umysłowym i fizycznym, mającym jak najmniejszym kosztem osiągnąć jak największe zyski (kryterium efektywności pracy).

Prakseologię określa się jako naukę o technice dobrej roboty. Dobra robota, sprawne działanie, to według prakseologów praca wydajna i ekonomiczna, prowadząca do dobrego planowania, do optymalnej jakości. Według prakseologów więc praca jako sprawne działanie jest zaplanowanym, obmyślonym procesem, w którym wszystkie czynności mają swoje miejsce, swój cel. Praca podlega nieustannemu udoskonalaniu w celu uzyskania jak najlepszych wyników, ekonomizacji działania i podnoszenia skuteczności pracy.

Wartości moralne i etyczne pracy są nie do przecenienia zależy przecież od niej rozwój wewnętrzny i zewnętrzny człowieka, jego osobowości, zdolności do współpracy, poczucia odpowiedzialności i satysfakcji z dobrze wykonanego zadania. Prakseologia łącząca się w swych badaniach nad pracą z filozofią materialistyczną za definicję pracy może przyjąć słowa Marksa: „praca jest powszechnym warunkiem wymiany materii między człowiekiem a przyrodą, wiecznym, naturalnym warunkiem życia ludzkiego...”.

Dzięki prakseologii (została zapoczątkowana pod koniec XIX w.) takie pojęcia, jak jakość pracy, ekonomiczność, oszczędność, wydajność nie są obce, możemy dzięki nim uzyskiwać lepsze efekty przy niższych nakładach, ulepszać swoje działanie z korzyścią dla nas i ogółu.

Jan Paweł II w Encyklice O pracy ludzkiej napisał:
„Praca jest dobrem człowieka – dobrem jego społeczeństwa – przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowuje ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem”.

8. Wiedza, działania i umiejętności w procesie pracy i przygotowaniu zawodowym.

DZIAŁANIA:
- świadome oddziaływanie, wpływ czegoś na coś wg określonego zakresu i określonych metod działania,
- czynność człowieka ukierunkowana na realizację określonego stanu rzeczy lub na osiągnięcie określonego wyniku (np. proces kształcenia).
Są 3 kategorie:
• kontaktowanie się z ludźmi,
• otrzymywanie i przetwarzanie informacji,
• manipulowanie rzeczami.

UMIEJĘTNOŚCI:
- gotowość i możliwość działania z wyborem i zainteresowaniem najbardziej odpowiednich sposobów oraz z uwzględnieniem określonych warunków gwarantujących właściwe rezultaty tego działania,
- sprawdzona możliwość celowego wykonania pewnego określonego rodzaju działań (np. zdobycie zawodu),
- wyróżnia się umiejętności umysłowe oraz praktyczne, czyli umiejętność oddziaływania na przedmioty i zmienianie rzeczywistości.

9. Możliwości oddziaływań kształcąco-wychowawczych w procesie pracy.

Przez skuteczność działań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych rozumieć należy stosunek wprowadzanych w życie zakładu pracy oddziaływań humanizacyjnych i wychowawczych do wyników tych oddziaływań, mierzonych postawą zawodową i społeczną pracownika, wydajnością jego pracy oraz stopniem identyfikacji z zawodem i zakładem pracy.

Przy planowaniu działań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych w zakładzie pracy bierze się pod uwagę wiele czynników i okoliczności, przede wszystkim:
- treści oddziaływań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych,
- formy i metody danej działalności,
- warunki zakładu pracy, w którym te oddziaływania będą stosowane.

Warunki skuteczności działań humanizacyjnych i oddziaływań wychowawczych:
- ścisłe wiązanie ogólnych zadań zakładu pracy z zadaniami wynikającymi z ogólnonarodowych przemian społeczno-gospodarczych,
- ścisłe powiązanie zadań produkcyjnych i wychowawczych zakładu pracy,
- długofalowe planowanie pracy wychowawczej i humanizacyjnej,
- wiedzę o zespole pracowniczym,
- koordynację wyników wszystkich ogniw zainteresowanych pracą wychowawczą warunkującą systematyczność i ciągłość podejmowanych oddziaływań wychowawczych oraz działań humanizacyjnych.

Właściwa organizacja działalności humanizacyjnej, wychowawczej i oświatowej w zakładzie pracy w znacznym stopniu zależna jest od tego, na ile jej organizatorzy orientują się w zainteresowaniach i oczekiwaniach pracowników. Chodzi przecież o to, by treści, formy i metody działalności oświatowo-wychowawczej i humanizacyjnej były możliwie jak najlepiej dostosowane do oczekiwań załogi, a przynajmniej poszczególnych grup pracowniczych.

Działalność humanizacyjna i wychowawcza wyklucza żywiołowość i przypadkowość. Powinna ona prowadzić do:
- kształtowania się poczucia więzi z zakładem pracy,
- świadomej aktywności załogi w działalności społecznej,
- identyfikowania się pracowników z zawodem i zakładem pracy,
- wzrostu wydajności pracy,
- integrowania się pracowników w zakładzie pracy,
- humanizacji pracy i jej warunków,
- kształtowania postawy współodpowiedzialności za prawidłowe i skuteczne funkcjonowanie zakładu pracy.

10. Kierunki i uwarunkowania reformy systemu edukacji (schemat struktury).

1. Konieczność informatyzacji społeczeństwa jest jednym z podstawowych kierunków, ponieważ:
- technologia ulega wymaganiom rynku,
- komputeryzacja procesów, która wciąż ulega zmianie zgodnie z postępem technologicznym,
- media.
2. Edukacja ekologiczna polegająca na wytworzeniu konkretnych pozytywnych postaw skierowanych na ochronę środowiska.
3. Rozwój nauki i techniki, który wynika z:
- postępu naukowo-technicznego,
- umiędzynarodowienia handlu, rynku pracy i co się z tym wiąże - wzrostu konkurencyjności.

Kształcenie zawodowe w zmieniających się wymaganiach rynku pracy wymaga:
- dostosowania standardów systemu edukacji do standardów europejskich,
- przygotowania ludzi do ustawicznego kształcenia zawodowego i ciągłego podnoszenia kwalifikacji,
- przyjęcie za podstawę systemu edukacji szerokiego zakresu wiedzy ogólnej.

Kierunki modernizacji systemu edukacji:
- powszechność dostępu do nauki,
- ustawiczność kształcenia,
- szeroki front kształcenia (różnorodność ofert),
- zgodność kierunku kształcenia z perspektywicznymi planami gospodarki (regionalizacja kształcenia, np. górnictwo na Śląsku);
- szeroki profil kształcenia - wielozawodowość,
- ekonomiczność - efektywność kształcenia (minimum nakładów - maksimum efektów),
- drożność,
- wyznaczenie konkretnych zadań (operacjonalizacja celów),
- skuteczność (stopień realizacji celów).

Generalne koncepcje systemu edukacji:
- równoległość kształcenia zawodowego i ogólnego (licea techniczne),
- zacieranie różnicy między kształceniem ogólnym i zawodowym.

Kierunki działań związane z rynkiem pracy:
- zapotrzebowanie na nowe zawody z sferze produkcji i usług,
- kwalifikacje i przygotowanie szerokoprofilowe,
- gotowość do podnoszenia kwalifikacji, przekwalifikowania oraz zmiany pracy,
- dostosowanie przygotowania zawodowego w sferze specjalizacji, poziomu kwalifikacji do aktualnego stanu i przewidywanych zmian gospodarki, wymagań rynku pracy i usług,
- opracowanie nowych kwalifikacji,
- poszerzenie profilu kształcenia z ograniczeniem ilości specjalizacji,
- stopniowa likwidacja kształcenia zasadniczego na korzyść średniego,
- opracowanie systemu kształcenia zawodowego policealnego.

11. Kształcenie zawodowe w systemie edukacji w Polsce – stan aktualny i perspektywy.
10+16

Kształcenie zawodowe można rozpatrywać w dwóch znaczeniach:
• jako określony stan wiedzy,
• jako proces.

W znaczeniu pierwszym to układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesów i wyników kształcenia zawodowego realizowanego w różnych warunkach społeczno-historycznych i w różnych rozwiązaniach organizacyjno-programowych.

W drugim znaczeniu ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do zawodu, a zwłaszcza do pracy zawodowej jako gałęzi gospodarki narodowej i na określonym stanowisku pracy.

Do podstawowych czynności zalicza się:
- czynność nauczania dominującą rolę pełni nauczyciel,
- czynność uczenia się - wykonywana przez uczniów w procesie kształcenia zawodowego, realizowana jest teoria i praktyka.

Kształcenie prowadzone jest w różnych formach organizacyjno-programowych i na różnych poziomach. Najczęściej wyróżnia się 3 poziomy kształcenia zawodowego:
- poziom zasadniczy - odpowiadający zasadniczej szkole zawodowej (tytuł robotnika wykwalifikowanego),
- poziom średni - realizowany w technikach i liceach zawodowych (tytuł technika)
- poziom wyższy - realizowany w szkołach wyższych (tytuł inżyniera, licencjata).

Kształcenie zawodowe w istocie obejmuje kształcenie ogólne i zawodowe.

Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, którego znaczącymi składnikami są: wiedza ogólna i zawodowa, umiejętności zawodowe, nawyki, sprawności zawodowe, postawa zawodowa, wreszcie osobowość zawodowa.

Polski system kształcenia zawodowego rozwijał i doskonalił się przez wieki. Charakteryzuje go:
- wszechstronność - jest to kształcenie i wychowanie intelektualne, politechniczne, moralne, estetyczne i fizyczne,
- powszechność - dostępność do szkoły dla wszystkich pragnących uczyć się zawodu,
- drożność - gwarantująca przechodzenie od niższego do wyższego stopnia kształcenia,
- względna zgodność z zapotrzebowaniem gospodarki narodowej i kultury.
-
Do lat 90-tych ten system kształcenia stanowił istotny i znaczący człon systemu oświaty i wychowania. Przemiany ustrojowe spowodowały szereg odczuwalnych trudności w systemie szkolnictwa zawodowego.
1. Struktury organizacyjne i programowe polskiego szkolnictwa zawodowego nie zostały jeszcze
dostosowane do nowej rzeczywistości.
2. 50% absolwentów szkół zawodowych nie znajduje pracy. Jest to problem dla każdej szkoły
zawodowej, bowiem ucząca się młodzież nie mając szans na uzyskanie pracy traci chęć do nauki.
3. Kształcona w szkołach młodzież traci na przygotowaniu praktycznym negatywnie wpływa to na stan kwalifikacji i kompetencje młodych pracowników. Do lat 90-tych istniała możliwość odbycia praktyk w zakładach pracy, lecz dzisiaj szkoły zawodowe straciły oparcie w przedsiębiorstwach państwowych, nas nie uzyskały go jeszcze w firmach prywatnych i spółkach. W związku z tym istnieje poważne zagrożenie dla przyszłej samodzielności i kompetencyjności pracowników.
4. Wyraźnie niezadowalająca sytuacja finansowa szkolnictwa.

Działania MEN mogą wprowadzić pewne zmiany w przyszłości:
a) modyfiakcja struktury organizacyjno-programowej systemu kształcenia zawodowego,
b) stopniowe wprowadzenie programów minimum i nowych zasad ich realizacji,
c) dążenie do uspołecznienia szkoły i organizowanie różnych typów szkół niepublicznych (niepaństwowych).

W kwestii nowej struktury organizacyjno-programowej kształcenia zawodowego zgłoszono wiele propozycji. Najczęściej postuluje się:
- 2 letnie zasadnicze szkoły zawodowe dla absolwentów szkół podstawowych,
- 4-5 letnie licea i technika zawodowe prowadzące do matury,
- 1-2 letnie policealne studia zawodowe dla absolwentów 4-letnich liceów ogólnokształcących.

Oczekuje się zwiększonego powiązania szkół zawodowych z układem życia gospodarczego.
W kształceniu zawodowym ważne są 2 cele:
- z punktu widzenia pojedynczych osób – uzyskanie wykształcenia zgodnie i indywidualnymi możliwościami i zainteresowaniami,
- z punktu widzenia systemu społeczno-gospodarczego – wykorzystanie potencjału wszystkich uczestników.

Aby zrealizować te cele, należy:
- stworzyć system orientacji i doradztwa zawodowego umożliwiający uczniom właściwy wybór,
- opóźnić wybór przyszłej drogi zawodowej (wiek 15 lat wydaje się zbyt wczesny),
- stworzyć możliwości prawno-organizacyjne szybkiego i elastycznego reagowania systemu edukacji na potrzeby rynku pracy.

12. Możliwości oddziaływań kształcąco-wychowawczych w procesie pracy (działań psychomotorycznych) - dom, przedszkole, szkoła ogólnokształcąca.
8+9+

Wychowanie przez pracę zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, której cechę wspólną stanowi wykorzystanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości.

Podstawowe zadania wychowania przez pracę:
- zdobycie wiadomości o pracy człowieka,
- rozumienie jej roli, potrzeby i konieczności.
- włączanie dzieci w nurt codziennej pracy,
- kształtowanie uczciwości, dokładności, rzetelności, odpowiedzialności, kultury pracy.

Wychowanie przez pracę w rodzinie:
- kształtowanie pierwszych wiadomości o pracy,
- kształtowanie pierwszych umiejętności wykonywania prostych prac,
- kształtowanie przyzwyczajeń do porządku i pomagania innym,
- naśladownictwo rodziców od najmłodszych lat,
- naśladownictwo starszego rodzeństwa,
- obowiązki dziecka,
- rodzina chłopska - prace samoobsługowe, porządkowe, usługowe, wytwórcze (pole, obora, maszyny) uczciwa, pracowita młodzież;
- rodzina robotnicza - głównie wielodzietna, każdy ma swoje obowiązki, dzieci chronione przed pracą nie szanują jej, inne doceniają ją;
- rodzina inteligencka - młodzież mało wie o pracy fizycznej, aspiracje wiążą się z pracą umysłową i wyższym wykształceniem;
- rodzina rzemieślnicza - dzieci uczą się od rodziców, interes często przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Wychowanie w przedszkolu:
- uczynienie wychowania przez pracę w przedszkolu układem działań systemowych,
- rozwijanie pozytywnej motywacji do pracy,
- rozpoczynanie procesu wychowania przez pracę od usamodzielnienia dzieci w zakresie samoobsługi,
- intensyfikowanie współpracy przedszkola z rodzinami w zakresie usamodzielnienia i uspołecznienia dziecka,
- systematyczne pokazywanie jak należy wykorzystywać sytuacje naturalne oraz celowo organizowane sprzyjające aktywizacji dziecka.

Wychowanie w szkole ogólnokształcącej:
- opanowanie wiedzy o pracy ludzkiej,
- zrozumienie istoty i ogólnych wartości pracy człowieka,
- przekonanie o potrzebie i wartości każdej pracy (wytwórczej, twórczej, usługowej),
- kształtowanie odpowiedniego stosunku do każdej pracy i Jej wyników,
- kształtowanie gotowości do podejmowania pracy zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi.


13. Kształcenie ogólnotechniczne w polskim systemie edukacyjnym (cele, treści, realizacja).

Kształcenie ogólnotechniczne = politechniczne - to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności pedagogicznej, którego cechę szczególną stanowi wykorzystanie roli techniki w procesach oddziaływania na jednostkę, dokonywania zmian w jej osobowości i kształtowania kultury technicznej, warunkującej prawidłowe i swobodne uczestnictwo w świecie nasyconym techniką.

Współczesne kształcenie politechniczne traktuje się jako nieodzowny składnik kształcenia ogólnego dzieci i młodzieży oraz jako warunek wszechstronnego rozwoju osobowości człowieka.

Zadania ogólne:
- wprowadzenie uczniów w naukowe podstawy produkcji społecznej, uświadomienie im związków zachodzących miedzy nauką i techniką a produkcją społeczną;
- wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i sprawności ogólnotechniczne, warunkujące prawidłowe ich funkcjonowanie w świecie współczesnej techniki;
- przygotowanie do posługiwania się w codziennym życiu podstawowymi narzędziami działań technicznych, jak również prostymi maszynami i urządzeniami technicznymi;
- przygotowanie do uczestnictwa w prostych pracach produkcyjnych i tym samym kształtowanie odpowiedniego stosunku do pracy fizycznej własnej i innych;
- przygotowanie do wyboru zawodu zgodnie z możliwościami osobistymi i potrzebami społecznymi, a pośrednio do kontynuowania nauki w odpowiednich szkołach zawodowych;
- kształtowanie kultury technicznej współczesnego człowieka, warunkujące swobodne i skuteczne uczestnictwo w stechnizowanym życiu.

Głównym zadaniem jest kształtowanie systemu umiejętności, stanowiących o istocie kultury technicznej i kultury pracy.

Proces kształcenia politechnicznego ma na tyle wzbogacić osobowość człowieka i przyczynić się do kształtowania jego kultury technicznej, aby czuł się on swobodny w świecie nasyconym techniką, by zrozumiał jej sens i rolę techniki w życiu współczesnym oraz potrafił dzięki niej doskonalić całe swoje życie.

Realizacja programu kształcenia politechnicznego:
- Treści i formy kształcenia politechnicznego przewijają się przez całą działalność szkoły. Ma to zapewnić gotowość człowieka do aktywnego i twórczego uczestnictwa w pracy produkcyjnej i usługach oraz możliwości jego swobodnego funkcjonowania w świecie kultury technicznej.
- Wyodrębnienie jednego przedmiotu nauczania i skupienia w nim możliwie wszystkich treści i zadań kształcenia politechnicznego.

14. Idea kształcenia ustawicznego (pojęcie, zakres, formy realizacji).

Kształcenie ustawiczne (permanentne, edukacja całożyciowa) ogół procesów oświatowych występujących w całym okresie życia człowieka (a zatem proces całożyciowy), prowadzonych we wszelkich możliwych formach organizacyjno-programowych, we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich.

Jest to:
- wychowanie naturalne (dom, rówieśnicy, środowisko, praca),
- kształcenie i wychowanie szkolne (przedszkole, szkoła podstawowa, średnia i wyższa),
- wychowanie równoległe (zajęcia pozalekcyjne, placówki opiekuńczo-wychowawcze, kultura),
-kształcenie ustawiczne (samokształcenie, dokształcanie, kształcenie bezinteresowne).

Kształcenie ustawiczne to proces systematycznego uczenia się, trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a często także dłużej (w okresie tzw. trzeciego wieku).
Kształcenie ustawiczne jest ideą wymagającą realizacji przez całe życie w sposób ustawiczny, bez przerwy. Idea edukacji ustawicznej przeczy zamiarowi zamykania kształcenia w jednym lub kilku okresach życia.

Punktem wyjścia w idei kształcenia jest przekonanie, że zdobywanie wiedzy i rozwój człowieka nie kończą się wraz z nauką na określonym poziomie (np. szkoły podstawowej, średniej lub wyższej), lecz winny trwać z równie intensywnym co wcześniej natężeniem praktycznie przez całe życie. Zmiany spowodowane postępem technicznym, organizacyjnym i społecznym powodują szybkie starzenie się wiedzy i umiejętności (często jeszcze przed opuszczeniem szkoły przez uczniów).

Przygotowanie merytoryczne decyduje o sukcesie osobistym ludzi. Najbardziej efektywnymi pracownikami są ci, którzy stale wzbogacają swoją osobowość, wiedzę i doświadczenie. Podnoszenie kwalifikacji czyni, iż pracownicy są podatni na przyjmowanie nowych technologii, a to prowadzi do wzrostu wydajności pracy, wpływa na powiększenie ich dochodu.

Kształcenie ustawiczne, to skuteczny środek zapobiegający powstawaniu braków wiedzy i umiejętności, dorównywania do poziomu dokonujących się zmian politycznych, społecznych, kulturalnych.

Idea kształcenia, to sposób adaptowania człowieka do współczesnych zmian. Zmieniająca się cywilizacja rodzi zapotrzebowanie na ludzi światłych, zdolnych do działania. Ma być sposobem na formowanie nowego człowieka. Jest ideą o głęboko humanistycznym charakterze, w centrum swojego za
interesowania stawia człowieka, któremu należy stworzyć optymalne warunki i możliwości całożyciowego uczenia się zapewniając mu rozwój w sferze osobistej, społecznej i zawodowej.

Aktualnie na gruncie polskim można rozróżnić 2 równolegle funkcjonujące oznaczenia terminu:
1. traktowanie kształcenia ustawicznego jako procesu całożyciowego,
2. traktowanie kształcenia ustawicznego jako kształcenia charakterystycznego dla okresu dorosłego człowieka.

Znaczenie pierwsze można określić:
- kształcenie, które obejmuje formalne i nieformalne uczenie się przez całe życie jednostki, co umożliwia jej osiągnięcie jak najpełniejszego rozwoju w życiu osobistym, społecznym i zawodowym;
- kształcenie obejmuje zespół perspektyw, sposobów i środków edukacyjnych, dzięki którym każdy może rozwijać swoje zdolności, aspiracje przez całe życie;
- kształcenie obejmuje wszystkie formy uczenia się w ciągu życia.

Z powyższego opisu wynika, iż kształcenie jest ideą procesu całożyciowego. obejmującego wszystkie ogniwa systemu edukacyjnego i działań oświatowo-wychowawczych.

Znaczenie drugie upowszechnione zostało w ostatnich latach. To znaczenie kształcenia ustawicznego następująco poszerza R.Gerlach: „kształcenie ustawiczne to proces systematycznego uczenia się następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego i trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a często także dłużej w okresie tzw. trzeciego wieku".

Reasumując, kształcenie ustawiczne:
- zapewnia możliwość kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły obowiązkowej,
- umożliwia w każdym wieku uzupełnienie albo dostosowanie nowych wiadomości i umiejętności do nowych potrzeb,
- ułatwia rozumienie problemów narodu, państwa i świata wszystkim obywatelom niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności,
- tworzenie warunków do stałego wszechstronnego rozwoju w ciągu całego życia.

Cele kształcenia ustawicznego:
- umożliwienie dorosłym uzupełnienia braków w wykształceniu ogólnym i zawodowym,
- rozwój osobowości i podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
- uaktualnianie wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych w danym zawodzie,
- przystosowanie się do zmian w zawodzie w wyniku postępu technicznego i zmianę zawodu w wypadku, gdy wykonywany zawód stał się nieużyteczny.

Charakterystycznymi procesami kształcenia ustawicznego są:
SAMOKSZTAŁCENIE
- celowy, świadomy proces całożyciowy,
- odmiana uczenia się,
- metody, formy i środki wybiera sam uczący się lub pod czyimś kierunkiem,
- czynności samokształceniowe wypływają z woli jednostki, jednostka sama je kontroluje,
- wpływy z zewnątrz mają charakter pomocy, porady, a nie nakazu,
- proces przedłużonego i poszerzonego kształcenia prowadzący do wzbogacania intelektu i osobowości jednostki zgodnie z jego potrzebami ideowymi, społecznymi, zawodowymi i indywidualnymi.
Wspierane jest systemem poradnictwa, informacji przez różnego rodzaju instytucje, organizacje naukowe i kulturalnooświatowe.

DOKSZTAŁCANIE:
- proces podwyższania kwalifikacji formalnych w formach szkolnych,
- głównie proces teoretycznego dopełniania kwalifikacji zawodowych kończący się uzyskaniem odpowiedniego świadectwa lub dyplomu,
- w przypadku ludzi nie pracujących - głównie bezrobotnych - jest szansą na zdobycie nowego zawodu, gwarantuje uzyskanie zatrudnienia,
- jest jednym z podstawowych składników dalszego kształcenia.

DOSKONALENIE - proces systematycznego aktualizowania, poszerzania i pogłębiania wiadomości umiejętności oraz sprawności ogólnych i zawodowych. Doskonalenie zawodowe jest najczęściej ściśle związane z zawodem wykonywanym lub pokrewnym, umożliwiającym stopniowe dochodzenie do mistrzostwa. Potrzeba doskonalenia wynika z postępu technicznego i zmian technologicznych.

KSZTAŁCENIE BEZINTERESOWNE - proces dochodzenia przez jednostkę do dobrowolnie założonego stanu wiedzy i umiejętności, proces doskonalenia własnej osobowości, podejmowany z własnej inicjatywy i dla własnej przyjemności. Może ono przebiegać w 2 formach: indywidualnego samokształcenia, gdzie czynnikiem pobudzającym są głównie zdolności i zainteresowania jednostki, oraz w formie zinstytucjonalizowanej (mogą to być: uniwersytety otwarte, kursy).

Kształcenie ustawiczne, to wielość i różnorodność form dydaktycznych i wychowawczych.


15. Kształcenie ustawiczne w przygotowaniu i funkcjonowaniu zawodowym.

1. Zapewnienie możliwości kontynuowania nauki i dopełnienia wykształcenia po ukończeniu szkoły obowiązkowej.
2. Umożliwienie w każdym wieku uzupełniania, odnawiania albo dostosowania nabytych wiadomości i umiejętności do nowych potrzeb, w tym:
- umożliwienie każdemu członkowi społeczeństwa stałej adaptacji do nowości we wszystkich dziedzinach, a zwłaszcza do zmian występujących w jego własnej specjalności;
- kształcenie zdolności nadążania za postępem naukowo-technicznym, społecznym i kulturalnym;
- stwarzanie możliwości doskonalenia kwalifikacji lub przekwalifikowywania się.
3. Ułatwienie zrozumienia problemów narodu, państwa i świata wszystkim obywatelom, niezależnie od zajmowanych stanowisk i zakresu odpowiedzialności, w tym:
- umożliwienie każdej jednostce zrozumienia zachodzących zmian, a więc lepszego zrozumienia środowiska technicznego, społecznego i kulturalnego, które otacza i wpływa na warunki, w których człowiek żyje;
- uświadomienie każdemu własnych możliwości oddziaływania na środowisko;
- stwarzanie człowiekowi możliwości „bycia autonomicznym”, „bycia podmiotem”;
- ułatwianie i ulepszanie stosunków jednostki ze społeczeństwem.
4. Tworzenie warunków do stałego, wszechstronnego rozwoju w ciągu całego życia osobowości człowieka, warunkującej:
- pełną identyfikację jednostki z rodziną, środowiskiem, pracy zawodowej i grupą społeczną;
- maksymalną aktywność zawodową i społeczną utrwaloną pozytywnym systemem motywacyjnym.


16. Kierunki reformy kształcenia zawodowego w świetle gospodarki rynkowej i wymagań rynku pracy.

Kierunki reformy kształcenia zawodowego związane są z określonymi uwarunkowaniami:
- rozwój nauki i techniki (postęp technologiczny, mechanizacja produkcji, rozwój techniki informatycznej);
- aktualna transformacja społeczno-gospodarcza w kraju (rynek pracy);
- planowane stowarzyszenie Polski z UE.

Czynniki naukowe - świadome i systematyczne wykorzystywanie odkrytych praw przyrody i społeczeństwa do doskonalenia systemu produkcji.

Czynniki techniczne wykorzystanie i stosowanie całkowicie zautomatyzowanych procesów technologicznych i przetwarzanie danych (informatyzacja), sterowanie procesem technologicznym.

Czynniki społeczne zmiany stosunku człowieka do przyrody w procesie społecznego jego poznania i opanowywania.

Opóźnienia, które widzi się w tych tematach to:
- edukacja informatyczna młodzieży i ludzi czynnych zawodowo,
- edukacja ekologiczna,
- edukacja językowa.

Transformacja społeczno-gospodarcza kraju gospodarka wolnorynkowa, dynamiczny rozwój usług, ekonomizacja we wszystkich dziedzinach życia. Przemiany te dotyczą:
- nowych zasad w sferze produkcji i usług,
- kwalifikacji szerokoprofilowych,
- gotowości do podnoszenia kwalifikacji,
- zdolności (kompetencji) zawodowej.

Główne kierunki kształcenia zawodowego:
- powszechność kształcenia,
- doskonalenie kierunków kształcenia do piano rozwoju kraju,
- elastyczność systemu kształcenia zawodowego,
- uruchamianie różnych form doskonalenia pracowników czynnych zawodowo,
- uwzględnienie ekonomii kształcenia (koszt, czas, efekt).

17. Problemy kształcenia przedzawodowego.

Do głównych problemów kształcenia przedzawodowego - ogólnego można zaliczyć:
1. Dotychczasowa formuła kształcenia przedzawodowego nie jest wystarczająco ścisła między innymi z powodu znaczącej roli w tym procesie domu rodzinnego, realizującego tylko zadania wychowania naturalnego. Bardziej zasadna wydaje się formuła – kształcenie i wychowanie przedzawodowe.
2. Wychowanie i kształcenie przedzawodowe, to rodzaj oddziaływania pedagogicznego w okresie przedszkolnym i szkolnym, poprzedzającym systematyczne kształcenie prozawodowe i zawodowe. W okresie tym chodzi przede wszystkim o zbliżenie dzieci i młodzieży do pracy człowieka, kształtowania wiedzy o pracy oraz pozytywnego do niej stosunku, jak też o zbliżenie do świata techniki.
3. Do podstawowych zadań wychowania i kształcenia przedzawodowego zaliczamy:
- wychowanie przez pracę, szczególnie w domu rodzinnym, w przedszkolu, i w szkole obowiązkowej;
- kształcenie ogólnotechniczne;
- preorientację, orientacje i poradnictwo zawodowe.

18. Działania i umiejętności w kształceniu zawodowym.

O istocie kwalifikacji zawodowych decydują:
- wiedza,
- umiejętności,
- sprawności.

Działanie:
- zmienianie rzeczywistości w sposób świadomy, zmierzanie do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właściwych środków, by dojść od warunków istniejących do warunków odpowiadających przyjętemu celowi;
- zachowanie się ukierunkowane na realizację określonego stanu rzeczy lub na osiągnięcie określonego wyniku.

Aby urzeczywistnić działanie należy:
- wyznaczyć cel,
- wyznaczyć warunki rzeczywiste,
- wyznaczyć środki przystosowawcze do zamierzonego celu i do istniejącej rzeczywistości.

Główne elementy i właściwości działania:
- wiedza,
- nawyki,
- sprawności,
- przyzwyczajenia.

Formy działalności ludzkiej:
- zabawa,
- nauka,
- praca (w sferze materialnej i niematerialnej umysłowej).

Umiejętności - sprawdzona gotowość do świadomego i celowego działania, z wyborem i zastosowaniem najbardziej odpowiednich sposobów oraz z uwzględnieniem określonych warunków, gwarantujących właściwe rezultaty tego działania, to sprawdzona możliwość celowego wykonania pewnego określonego rodzaju działań.

Umiejętności dzieli się na:
- umysłowe,
- praktyczne,
- organizacyjne (łączą w sobie elementy umiejętności umysłowych i praktycznych).

Inny podział umiejętności:
- ogólne,
- ogólnozawodowe,
- specjalistyczne.

W kształtowaniu struktury umiejętnościowej współczesnego człowieka (pracownika) istotną rolę odgrywa proces wyposażania go w odpowiedni zasób wiedzy.
Sprawność - zdatność, efektywność, zręczność mierzalna czasem i jakością wykonywanej pracy (czynności).

Kształcenie zawodowe rozpatrujemy w dwóch aspektach:
1. jako stan wiedzy (układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesu i wyników kształcenia zawodowego),
2. jako proces (ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do zawodu).

Rezultatem kształcenia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, na które składa się:
- wiedza ogólna i zawodowa,
- umiejętności zawodowe,
- nawyki i sprawności zawodowe,
- postawa zawodowa,
- osobowość zawodowa.

Główne cele kształcenia zawodowego:
- wiedza i świadomość wiedza ogólnozawodowa i specjalistyczna,
- motywacja zapoznanie się z zawodem, duma zawodowa,
- umiejętności układ umiejętności fachowych.

Obok kształcenia zawodowego, które jest podstawą zdobycia odpowiedniego wykształcenia funkcjonuje proces doskonalenia zawodowego, które je niejako dopełnia. Doskonalenie zawodowe polega na poszerzaniu, pogłębianiu, uzupełnianiu i uaktualnianiu kwalifikacji zawodowych. Łączy się z dochodzeniem do mistrzostwa w zawodzie.

Główne cele doskonalenia zawodowego:
- wiedza i świadomość wartości wysokich kwalifikacji w powiązaniu z normatywami technicznymi,
- rozbudzanie motywacji do perfekcjonizmu w służbie gospodarki, usług i służb publicznych,
- wskazywanie na wysoką wartość umiejętności twórczych, nowych sposobów wdrożeń, efektywnych rozwiązań przyjaznych dla środowiska.

Kształcenie służy przede wszystkim osiągnięciu poziomu kwalifikacyjnego, podczas gdy doskonalenie ma na celu głównie stałe odnawianie, rozszerzanie, pogłębianie, aktualizowanie posiadanych wiadomości.

Kształcenie odbywa się zazwyczaj w systemie szkolnym, doskonalenia zaś jest realizowane w formach pozaszkolnych (kursy, seminaria, proseminaria, staże, praktyki, konferencje, szkolenia).

19. Kwalifikacje pracownicze w zawodzie (standardy kwalifikacyjne).

Przez kwalifikacje pracownicze rozumieć należy układ celowo ukształtowanych cech psychofizycznych człowieka, warunkujących jego skuteczne działanie zawodowe.

Na każdym stanowisku pracy od współczesnego pracownika oczekuje się coraz wyższych i wielostronnych kwalifikacji. Związane jest to ze stanem i perspektywami rewolucji naukowo-technicznej oraz jej procesami jak mechanizacja, automatyzacja, intelektualizacja pracy i jej humanizacja.

Podstawowymi składnikami kwalifikacji pracowniczych są:
- kwalifikacje społeczno-moralne;
- kwalifikacje fizyczne i zdrowotne;
- kwalifikacje zawodowe:
* formalne - określane rangą dyplomu i opisywane w charakterystykach zawodowych,
* rzeczywiste - określane stanem umiejętności i opisywane w taryfikatorach zawodowych.

Wzrost kwalifikacji rzeczywistych następuje poprzez podwyższanie kwalifikacji formalnych i nabywanie doświadczenia zawodowego.

Pedagogikę pracy interesują głównie kwalifikacje zawodowe, które T.Nowacki określa jako układy umiejętności zawodowych, wiedzy stanowiącej podstawę kształtowania i funkcjonowania umiejętności oraz układy osobowościowe (np. cechy charakteru, zainteresowania), a szczególnie motywacyjne.

O istocie kwalifikacji zawodowych decydują:
- wiedza,
- umiejętności,
- sprawności.

Standard kwalifikacji zawodowych jest wymaganym układem umiejętności i odpowiadających im układów niezbędnych wiadomości i postaw jaki