Kredytowanie podmiotów gospodarczych na przykładzie banku BPH Busko Zdrój

WYŻSZA SZKOŁA HANDLOWA
IM.BOLESŁAWA MARKOWSKIEGO
W KELCACH
WYDZIAŁ: EKONOMII
KIERUNEK: EKONOMIA
SPECJALNOŚĆ:EKONOMIKA I ORGANIZACJA PRZEDSIĘBIORSTW

Kredytowanie Podmiotów Gospodarczych
na przykładzie BPH I PBK
oddział w Busku ? Zdroju

MAŁGORZATA CIEŚLAK
Nr. Albumu 977/2001

PRACA MAGISTERSKA
NAPISANA POD KIERUNKIEM
Prof.Aldon Zalewski

KIELCE 2003

SPIS TREŚCI

Wstęp...............................................................................................................1
1) Rola i funkcje kredytu w finansowaniu działalności gospodarczej.......3
1.1 System bankowy w Polsce...............................................................3
1.2 Podstawy polityki finansowej..........................................................11
1.3 Formy i rodzaje kredytowania działalności gospodarczej...............19
2) Ogólna charakterystyka BPH I PBK
w Krakowie.................................................................................................31
2.1. Rys historyczny...............................................................................31
2.2. Przedmiot i zakres działalności.......................................................34
2.3. Struktura organizacyjna..................................................................38
3) Działalność kredytowa BPH I PBK,
Oddział w Busku ? Zdroju........................................................................42
3.1. Rodzaje i formy udzielanych kredytów..........................................42
3.2. Sposoby badania zdolności kredytowej..........................................54
3.3. Procedura przyznawania kredytów.................................................59
3.4. Oprocentowanie kredytów..............................................................61
3.5. Prawne zabezpieczenie kredytów...................................................63
3.6. Trudne kredyty i tworzone rezerwy................................................64
3.7. Struktura udzielonych kredytów.....................................................67
4) Przewidywane kierunki rozwoju działalności kredytowej BPH I PBK; Oddział w Busku ? Zdroju......................78
4.1. Ogólne założenia rozwoju BPH......................................................78
4.2. Zmiany w formach działalności kredytowej...................................89
4.3. Uwagi końcowe..............................................................................90
Bibliografia.....................................................................................................94

WSTĘP

Jednym z warunków prowadzenia działalności gospodarczej w wymagającym ciągłego wdrażania innowacji i modernizacji świecie, opartym na zasadach wolnego rynku, jest korzystanie z kredytu bankowego. Mało która firma jest w stanie dzisiaj pokryć koszty koniecznych inwestycji z bieżących zysków. Następująca w ostatnich latach fala modernizacji (wywołana nowymi technologiami u których źródeł leżą postępy nauk ścisłych, a zwłaszcza informatyki) zwiększa rolę alternatywnych metod finansowania inwestycji. Sprawia to, iż rośnie znaczenie kredytu i co za tym idzie rolę banków we współczesnej gospodarce.
Gospodarka polska z odziedziczoną po okresie socjalizmu dekapitalizacją majątku trwałego, przestarzałymi technologiami, oraz niedorozwinięta infrastrukturą nie będzie w stanie przezwyciężyć swych problemów w oparciu jedynie o środki wypracowane przez przedsiębiorstwa, będzie musiała korzystać z kredytów. Pytanie czy proces ten już się rozpoczął i jeśli tak, to na jakim etapie się znajduje, stało u źródeł powstania tej pracy.
Analizę kredytowania podmiotów gospodarczych dokonano na przykładzie jednej z największych instytucji finansowych w Polsce, Banku Przemysłowo ? Handlowego S.A.- PBK S.A. w Krakowie, Oddział w Busku ? Zdroju.
Praca ma charakter teoretyczno ? empiryczny. Oprócz prezentacji teoretycznego uzasadnienia przyczyn udzielania kredytów przedstawione są dane źródłowe omawiające realizację teoretycznych przesłanek przez BPH S.A.- PBK S.A. Oddział w Busku ? Zdroju, uzyskane w Banku.
Rozdział I przedstawia rolę i funkcje systemu bankowego, wpływ na tenże system rządu oraz przybliża pojęcie i znaczenie kredytu, jako jednego z najważniejszych instrumentów ekonomicznych.
W rozdziale II omawia się strukturę i pole działalności BPH S.A-PBK S.A. w Krakowie w ujęciu przestrzennym, temporalnym, organizacyjnym oraz przedmiotowym.
Rozdział III poświecony jest omówieniu działalności kredytowej oddziału BPH S.A-PBK S.A. w Busku ? Zdroju. Wychodząc od przedstawienia proponowanych przez bank rodzajów i form kredytów prezentuje się procedury przyznawania kredytów oraz dane empiryczne przedstawiające strukturę portfela kredytowego oddziału i udział w nim kredytów dla podmiotów gospodarczych.
Tematem kolejnego IV rozdziału są przewidywane kierunki rozwoju działalności BPH S.A-PBK S.A. (oraz oddzielnie oddziału w Busku ? Zdroju) związane z przemianami zachodzącymi zarówno w bankowości, jak i w sferze gospodarczo-społecznej. Rozdział kończą uwagi i wnioski, które pojawiły się w trakcie pisania pracy.

ROZDZIAŁ I

ROLA I FUNKCJE KREDYTU W FINANSOWANIU

DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

1.1.System bankowy w Polsce.

Pierwsze zmiany dostosowujące działalność systemu bankowego do potrzeb gospodarki rynkowej nastąpiły na mocy ustawy o prawie bankowym1. Ustaw ta doprowadziła do:
1) wyodrębnienia systemu bankowego z resortu finansów i stworzenia tym samym nowej struktury gospodarczej funkcjonującej na odmiennych warunkach i powiązania,
2) uchwalania przez Sejm corocznie planu kredytowego i założeń polityki pieniężno - kredytowej,
3) powołania Rady Banku,
4) wprowadzenia umownych stosunków pomiędzy bankami a przedsiębiorstwami.
Można stwierdzić, że wiodącą funkcję w nowym systemie otrzymał NBP , który był centralnym bankiem państwa i miał uprawnienia emisyjne, kredytowe, rozliczeniowe i dewizowe2. Nie występował jednak w roli monobanku czy pozycji nadrzędnej w stosunku do innych banków. Oprócz NBP funkcjonowały BGŻ ., BH S.A., PKO S.A. oraz banki spółdzielcze. Jednak były one powiązane ściśle z poszczególnymi sektorami gospodarki lub nastawione na wąską

1 Prawo bankowe. Ust. z dn.26 II 2000 r. ,Dz. U. 2000, nr 7,poz.56.
2 Statut NBP. Ust. z dn. 26 II 2000 r., Dz. U.2000, nr 7, poz.57.

specjalizację. BGŻ zajmował się finansowaniem i kredytowaniem rolnictwa, przemysłu rolno ? spożywczego i leśnictwa, BH S.A. obsługą rozliczeń towarowych i usługowych z zagranicą, a PKO S.A. obsługą dewizową ludności oraz finansowaniem i kredytowaniem obrotów kredytowych z zagranicą przedsiębiorstw eksportu wewnętrznego handlu zagranicznego. W tej sytuacji nie mogło być mowy o konkurencyjności na rynku usług bankowych. Nowa ustawa dała jednak możliwość tworzenia nowych banków państwowych, spółdzielczych czy w postaci spółek akcyjnych. Banki zagraniczne mogły rozpocząć działalność w oparciu o zezwolenie Ministra Finansów wydanego w porozumieniu z prezesem NBP. Nowa ustawa stworzyła strukturę gospodarczą , która była niezależna i podporządkowana w głównej mierze Sejmowi i Radzie Ministrów. Sejm powołuje prezesa NBP, który odpowiada przed nim za działalność banku. Prezes NBP nie uczestniczy w posiedzeniach Rady Ministrów.
Plany kredytowe czy założenia polityki pieniężno-kredytowej uchwalone przez Sejm przyczyniły się do podniesienia ich rangi. Banki miały obowiązek uczestniczyć aktywnie w realizacji tych planów. Uzależniały one skalę kredytowania przedsiębiorstw od swych możliwości do gromadzenia środków finansowych i uzależniły wiele decyzji gospodarczych od posiadania przez przedsiębiorstwo odpowiednich środków pieniężnych. Szybko zauważono , że realizacja tych wszystkich planów i założeń wymaga skuteczniej działającego i bardziej wydajnego systemu bankowego co było przyczyną dalszych reform w oparciu o dalsze ustawy.
Powołana Rada Banku jako organ koordynujący i konsultacyjny wszystkich banków miała za zadanie usprawnić prowadzenie jednolitej polityki pieniężno-kredytowej przez aparat bankowy. W jej skład wchodzili Prezes NBP i jego pierwszy zastępca, prezesi banków o zasięgu ogólnokrajowym i przedstawiciele banków spółdzielczych.
Umowne stosunki pomiędzy przedsiębiorstwami a bankami stworzyły możliwość partnerstwa tych podmiotów w realizowaniu polityki pieniężno-kredytowej. Banki na mocy ustawy stały się osobami prawnymi działającymi w celu umocnienia pieniądza polskiego, a organizując kredytowanie czy rozliczanie przedsiębiorstw mogły zawierać dowolne umowy, ograniczone jedynie założeniami polityki pieniężno-kredytowej czy ustaleniami statutowymi.
Wszelkie kolejne zmiany w systemie bankowym przeprowadzone zostały na mocy przepisu którego celem było3:
1) stworzenie warunków do prowadzenia przez NBP aktywnej polityki emisyjnej ,
2) zwiększenie samodzielności i przedsiębiorczości banków jak również ich odpowiedzialności w sferze ich uprawnień za realizowaną politykę pieniężno-kredytową,
3) wprowadzenie autentycznego partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami ,
4) oparcie działalności banków na rozrachunku ekonomicznym,
5) wprowadzenie zasady konkurencyjności.
Powyższa ustawa była punktem przełomowym w procesie jakościowych przeobrażeń systemu bankowego. Jeszcze w zasadzie przed jej uchwaleniem wyodrębniono z NBP powszechne kasy oszczędności i utworzono odrębny bank państwowy- PKO BP (1 I 1988r.). W oparciu o następne akty prawne4
rozpoczęła działalność 9-ka banków komercyjnych, która przejęła oddziały z
sieci NBP. Banki te są samodzielnymi i samo finansującymi się jednostkami organizacyjnymi. Mogą prowadzić tradycyjną działalność bankową jak również tworzyć spółki prawa handlowego i cywilnego; mogą tworzyć przedsięwzięcia gospodarcze czy świadczyć usługi konsultacyjno-daradcze w sprawach finansowych;

3 Prawo bankowe. Ust. z dn.31 I 2000 r. ,Dz. U. 2000, nr 4,poz.21.
4 Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 11 IV 1988 roku.
mogą podejmować każdą działalność gospodarczą nie przewidzianą ustawą, a określoną statutem; tworzyć i likwidować za granicą oddziały i inne placówki oraz być akcjonariuszem zagranicznych banków i osób prawnych działających w kraju. Na czele takiego systemu bankowego, mogącego działać w tak wielu dziedzinach stoi NBP jako bank banków.
Wprowadzenie partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami polegało na swobodnym nawiązywaniu stosunków kredytowych pomiędzy zainteresowanymi stronami. Wszystkie osoby fizyczne i prawne przy otwieraniu rachunku, zaciąganiu kredytu czy korzystaniu z innych usług bankowych mają prawo wyboru banku.
Działalność banku opierająca się na rachunku ekonomicznym polega na pokrywaniu z uzyskanych przychodów kosztów działalności, zobowiązań wobec budżetu państwa, zobowiązań z tytułu zawieranych umów czy wydatków na rozwój. Przyczyniło się to do ustanowienia nadzoru bankowego. Banki zostały zobowiązane do utrzymywania płynności płatniczej polegającej na prowadzeniu obsługi zobowiązań zgodnie z terminami ich płatności. Nadzór nad działalnością bankową prowadzi Główny Inspektor Nadzoru Bankowego, a dokonuje go na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków. W ramach sprawowania nadzoru bankowego prezes NBP z własnej inicjatywy lub Ministra Finansów może przekazać bankowi określone zalecenia, a w przypadku trudnej sytuacji finansowej cofnąć zgodę na prowadzenie dalszej działalności.
Konkurencyjność w bankowości ? w myśl tej ustawy ? polega na tym, iż poszczególne banki wydzielone z NBP rozpoczęły działalność na własny rachunek stawiając na wprost stopy i masy zysku przy dopuszczalnym rynku. Chodziło o to by w oparciu o fundusze własne opanować jak największy segment rynku. Banki rozpoczęły w pierwszej fazie walki konkurencyjnej rozszerzenie swej działalności na obszary w których wcześniej nie działały.
Obecnie dominuje tendencja do modernizacji posiadanych oddziałów, komputeryzacja, dywersyfikacja produktu czy szkolenie pracowników.
Działalność NBP koncentruje się w oparciu o ustawę5 na wielu dziedzinach, począwszy od funkcji konsultacyjnych (np. odnośnie koncepcji społeczno-gospodarczego rozwoju kraju) poprzez funkcje czysto techniczne (np. obsługę pewnych rozliczeń) po kształtowanie polityki finansowej państwa za pomocą kredytu dla systemu bankowego (oddziaływanie dla niego za pomocą limitu kredytowego, stopy rezerwy obowiązkowej, oprocentowania kredytu refinansowego czy operacji otwartego rynku). Oprócz tych instrumentów oddziaływania banku centralnego na cały system bankowy w sferze wpływów NBP znajdują się decyzje o emisji i obrocie papierami wartościowymi, a także obsłudze pożyczek państwowych, które otrzymał na mocy obowiązujących przepisów6 . W oparciu o dalsze rozporządzenia7 NBP ma obowiązek a zarazem funkcje polegające na zapewnieniu zgodnego z przepisami i obowiązującymi zasadami działania banku w sprawach dewizowych. Powyższa ustawa dała możliwość zachowania nowo powstałym bankom państwowym uprawnień dewizowych. Odtąd takie uprawnienia w odniesieniu do banków nowo utworzonych miał nadawać prezes NBP, który ponadto posiadał uprawnienia nadzoru nad obrotem dewizowym. Obsługę dewizową oraz walutową ludności powierzono podmiotom bez osobowości prawnej (jak przedsiębiorstwa turystyczne, hotele). Wprowadzono też nowe uregulowania8 odnośnie
gromadzenia rezerw obowiązkowych. Na ich podstawie rezerwą obowiązkową
objęto wszystkie środki pieniężne zgromadzone w banku, ale stopa rezerwy nie mogła przewyższać 30% sumy tych środków.


5 Ust. z dn. 3 II 1989 r. o NBP, Dz. U. 1989, nr 4, poz. 22.
6 Ust. z dn. 22 III 1991 r. ? Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych,
Dz. U. nr 35, poz. 155, art. 3 pkt. 1.
7 Ust. z dn. 2 XII 1994 r. ? Prawo dewizowe, Dz. U. 1994, nr 136, poz.703, art.19; 11 pkt. 1,2.
8 Ust. o NBP z dn. 31 I 1989 r., Dz. U. z 1992 r., nr 72 poz. 360.
Było to w pewnym stopniu zachętą dla banków do gromadzenia oszczędności w postaci lokat terminowych. Ustawa nie przewidywała oprocentowania środków na rachunku rezerw obowiązkowych w NBP. Naruszenie przez bank obowiązku utrzymywania rezerw na odpowiednim poziomie prowadziło do stosownych sankcji.
Dalsze zmiany przystosowujące system bankowy do warunków gospodarki rynkowej miały miejsce poprzez pewne zmiany w Prawie bankowym9 . Polegały one głównie na przekształceniu banków państwowych w banki w formie spółek akcyjnych, określeniu szczegółowych sposobów na udzielenie zezwoleń na otwarcie nowych banków, sprecyzowaniu zasad działania nadzoru bankowego. Poruszały one kwestie możliwości zadłużania się budżetu państwa w NBP oraz zakresu działania instrumentów Banku Centralnego na system bankowy. Doprowadziły one też do likwidacji Rady Banków.
Dla całego systemu bankowego istotne znaczenie miały dwa akty prawne:
1) o restrukturyzacji banków spółdzielczych BGŻ10,
2) o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym11 ,
Banki spółdzielcze najgorzej wypadły z konfrontacji z nowymi realiami gospodarczymi . Działając w czasie kryzysu szczególnie silnie odczuwanym w rolnictwie i dysponując ludźmi o niskich kwalifikacjach popełniły wiele błędów i nie były w stanie spełnić wymagań NBP na wielu płaszczyznach (odnośnie wielkości kapitału, wskaźnika wypłacalności, funduszu ryzyka, obowiązkowej rezerwy).
Nowa ustawa miała doprowadzić do lepszej sytuacji banków spółdzielczych i
dostosowaniu ich do wymagań stawianych przez Unię Europejską.


9 Ust. z dn. 18 XII 1989 r. o zmianie ustaw Prawo bankowe i o NBP, Dz. U. 1989 r., nr 74, poz. 439; Ust. z dn.
14 II 1992 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe i niektórych innych ustaw, Dz. U. 1992 r., nr 20, poz. 78.
10 Ust. z dn. 24 VI 1994 r., Dz. U. 1994, nr 20, poz. 78.
11 Ust. z dn. 14 XII 1994 r., Dz. U. 1995, nr 4.
Wprowadziła ona trzystopniową strukturę banków, którą tworzyły banki spółdzielcze, regionalne i BGŻ; został ograniczony zakres usług tych banków i teren ich działania; wprowadziła rozwiązania gwarantujące ich wypłacalność i płynność; upoważniła struktury banków spółdzielczych do sprawowania nadzoru bankowego; określiła źródła finansowania strat tego sektora; wprowadziła solidarną odpowiedzialność wszystkich banków zrzeszonych w banku regionalnym za płynność i ryzyko pojedynczych banków spółdzielczych; ustanowiła obowiązek przekazywania nieodpłatnie części funduszu i depozytów banków spółdzielczych bankom regionalnym co prowadziło do tego , że np: zysk mógł pojawić się na szczeblu regionalnym.
Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym poprawiła wizerunek systemu bankowego. Polepszyła sytuację banków ? zwłaszcza z kapitałem mieszanym . Objęła ona gwarancją depozyty osób fizycznych i prawnych. Jednak wprowadziła nierównomierność konkurencyjną na krajowym rynku finansowym, ponieważ utrzymano gwarancję państwa depozytów do pełnej wysokości w PKO BP S.A, PKO S.A. i BGŻ. Do 3000 tyś. ECU są gwarantowane depozyty w pozostałych bankach. Kwota gwarancji jest więc niewielka ok. 9,5tyś.PLN. Środki na ten cel są gromadzone przez banki. Ponadto ustawa wprowadza regulacje odnośnie wykorzystania zgromadzonych środków funduszu w formie pożyczek dla banków, które tracą chwilowo płynność i które są w stanie realizować pewne programy naprawcze przywracające im wiarygodność i zaufanie.
W ciągu kilku lat reform bankowości powstał dwupoziomowy system bankowy składający się z Banku Centralnego i banków komercyjnych, wprowadzono mechanizmy wielkości pieniądza i kredytu w gospodarce za pomocą instrumentów finansowych opartych na współdziałaniu NBP i pozostałych banków, stosunki ekonomiczne oparto na konkurencyjności, rachunku ekonomicznym oraz dwustronnym partnerstwie. Wprowadzono szeroką niezależność prezesa NBP od Ministra Finansów i rządu powiązując go ściśle z Sejmem. W zasadzie obecnie istnieją powiązania pomiędzy NBP a Ministrem Finansów i rządem w sferze stosowania instrumentów ekonomicznych w postaci stopy procentowej i podatkowej. Bank kreuje politykę kredytową za pomocą stopy procentowej, a budżet oraz polityka preferencji i ulg kredytowych znajduje się w sferze kompetencji rządu. Nie powinna się więc zdarzyć sytuacja w której podmioty gospodarcze nie korzystałyby z kredytu na inwestycje, ponieważ brak im środków na spłatę ze względu na nadmiernie wysokie płatności do budżetu państwa. Tak więc potrzebna jest współpraca pomiędzy prezesem NBP a Ministrem Finansów i rządem na zasadach współdziałania, gdyż pozycja tych dwóch podmiotów jest równorzędna i nie ma między nimi stosunku podległości. W praktyce często występują naciski nieformalne podczas współpracy, o czym mogliśmy się przekonać w ubiegłym roku , kiedy Minister Finansów krytycznie wypowiadał się o polityce prezesa NBP odnośnie ustalania stóp procentowych.
Polski system bankowy powinien być dalej reformowany w kilku strefach12 :
1) powinno powstać kolegialne kierownictwo NBP powoływane przez parlament na wniosek prezydenta czy rządu i Rada Banków co uniemożliwiłoby podejmowanie decyzji w oparciu o preferowanie jednej opcji ekonomicznej lub politycznej,
2) wydaje się być celowe wprowadzenie nadzoru bankowego usytuowanego poza strukturą Banku Centralnego i wprowadzającego niezależność tej instytucji w stosunku do doraźnych interesów Banku Centralnego,
3) należy przyspieszyć konsolidację banków z priorytetem łączenia dużych
banków i ich prywatyzację z udziałem banku zagranicznego, który
powinien być ustawowo ograniczony do 10-12%.


12 W. L. Jaworski ? Bankowość ? Podstawowe założenia, SGH, Warszawa 1995, str. 37-39.

Dopiero po tych reformach polski system bankowy będzie mógł spełnić podstawowe wymagania Unii Europejskiej (wymogi ostrożnościowe, likwidowanie dotacji i preferencji ze strony państwa, tworzenie nowych instytucji finansowych czy stworzenie infrastruktury instytucjonalnej systemu bankowego) i stawić czoła zagranicznej konkurencji międzynarodowych instytucji bankowych, które są silne, efektywne i cieszą się dużym zaufaniem na całym świecie.

1.2. Podstawy polityki finansowej w Polsce
Polityka gospodarcza jest to działalność państwa odnosząca się do gospodarki13 . Jest ona realizowana poprzez14 : politykę fiskalną , pieniężną , handlową i walutową . Jej celem jest15 :
1) stały wzrost gospodarczy,
2) stabilizacja cen,
3) pełne zatrudnienie,
4) równowaga w stosunkach z zagranicą.
Jednym z najważniejszych czynników, który ma zasadniczy wpływ na przebieg procesów gospodarczych a tym samym na politykę gospodarczą ma polityka finansowa, która interpretowana jest jako świadome stosowanie przez uprawnione do tego organy (bank centralny i rząd) instrumentów budżetowych i monetarnych w celu osiągnięcia określonych celów gospodarczych, społecznych
i politycznych. Na politykę finansową składają się16 : 1) polityka pieniężno ? kredytowa (monetarna),
2) polityka fiskalna (budżetowa).

13 Wieniarski B. (red.) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 11.
14 Filar W. ? Wyrównanie bilansu płatniczego w gospodarce rynkowej, t. XVI, 1994, str.139.
15 Filar W. ? Wyrównanie bilansu płatniczego w gospodarce rynkowej, t. XVI, 1994, str.139.
16 Wolniak J. ? Finanse publiczne, PWN, Warszawa 1995, str. 190.
Polityka pieniężna polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza
krajowego w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizowaniu poziomu produkcji i zatrudnienia. Wzrostem podaży pieniądza zajmuje się NBP, który dostosowuje go do przewidywanej aktywności gospodarczej oraz wzrostu cen. Ogólnie można stwierdzić, że oddziaływuje ona na gospodarkę w krótszym okresie czasu w celu eliminacji niepożądanych tendencji na rynku pieniężnym, kapitałowym lub walutowym. Stąd też większa częstotliwość zmian poszczególnych instrumentów tej polityki i ich kombinacji. Instrumenty polityki monetarnej można podzielić na17 :
1) ilościowe,
2) jakościowe.
Do instrumentów ilościowych możemy zaliczyć operacje otwartego rynku, obowiązek rezerw minimalnych, stopy procentowe kredytów refinansowych, redyskontowych i hipotecznych oraz limity kredytowe.
Operacje otwartego rynku są to transakcje kupna lub sprzedaży papierów wartościowych prowadzone przez NBP. Jeśli Bank Centralny zamierza zmniejszyć kreację kredytu przez banki komercyjne sprzedaje papiery wartościowe wycofując tym samym część pieniądza z obiegu. Jeśli chce zwiększyć zdolność banków komercyjnych do tworzenia kredytów dla gospodarki wtedy skupuje papiery wartościowe wprowadzając do obiegu nowe zasoby pieniądza.
Podwyższanie rezerw obowiązkowych powoduje zmniejszenie tworzenia pieniądza przez banki komercyjne ze względu na to, że część środków jest
nieaktywnych na rachunku Banku Centralnego. Sytuacja zupełnie odwrotna ma
miejsce przy obniżce stopy rezerw obowiązkowych.


17 Wolniak J. ? Finanse publiczne, PWN, Warszawa 1995, str. 188-190.
Stopy procentowe kredytów udzielanych przez NBP mają wpływ na ekspansję kredytową banków komercyjnych. Wzrost stopy procentowej Banku Centralnego powoduje wzrost oprocentowania kredytów udzielanych przez banki komercyjne. Przyczynia się to do spadku popytu na te kredyty. Ze zjawiskiem odwrotnym mamy do czynienia przy obniżaniu stóp procentowych przez NBP.
Instrumenty jakościowe polityki pieniężno -kredytowej polegają na tym, Ze Bank Centralny może przyjmować do redyskonta tylko weksle wystawione przez dłużników o szczególnie wysokim stopniu wypłacalności lub prowadzących określoną działalność gospodarcza; w stosunku do kredytów lombardowych może udzielać im tylko pod zastaw papierów wartościowych najbardziej płynnych i pewnych.
Polityka pieniężno ? kredytowa może być18:
1) pasywna,
2) aktywna.
Pasywna polityka monetarna ( restrykcyjna) ma miejsce, gdy bank centralny dostępnymi instrumentami powoduje obniżenie podaży pieniądza dla gospodarki.
Aktywna polityka NBP (ekspansywna) jest nastawiona na przeciwny cel. Podczas prowadzenia tej polityki bank centralny poprzez operacje otwartego rynku, stopę rezerw obowiązkowych czy stopę kredytu refinansowego zwiększa ilość pieniądza w obiegu.
Należy stwierdzić, że ilość emitowanego pieniądza dla gospodarki nie zależy tylko od kreacji pieniądza przez Bank Centralny, lecz od rozmiarów popytu na pieniądz ze strony przedsiębiorstw co z kolei powiązane jest z rozmiarami produkcji i dochodu narodowego. Mimo to polityka monetarna spełnia dwie
funkcje:


18 Winiarski B. (red) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 276,
1) wskaźnik informatora o polityce pieniężnej, ponieważ informuje o intencjach rządu odnośnie np. prowadzenia ekspansywnej czy restrykcyjnej polityki,
2) bodźca , gdyż wpływa na zachowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Polityka budżetowa zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych w celu realizacji zadań stojących przed państwem. Podstawowym instrumentem tej polityki jest podatek, który określa się jako przymusowe pobieranie środków pieniężnych przez władzę państwową celem pokrycia obciążeń publicznych, które z kolei uwzględniają zdolności podatkowe obywateli. W praktyce polityki budżetowej można wyróżnić trzy płaszczyzny jej oddziaływania na podział dochodów w społeczeństwie19 :
1) bezpośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych (podatki i pieniężne transfery socjalne),
2) pośrednie zaspokajanie potrzeb społecznych (oświata , ochrona zdrowia),
3) kształtowanie wyjściowych warunków pierwotnej dystrybucji dochodów (wydatki na szkolenie zawodowe siły roboczej).
Polityka budżetowa może być20 :
1) aktywna,
2) pasywna.
Polityka aktywna jest prowadzona przez rząd w celu przeciwdziałania cyklicznym zaburzeniom w gospodarce w celu stabilizacji cen czy ograniczeniu bezrobocia. Podstawowymi jej rodzajami są:
1) zmiany stawek i struktury podatków ,
2) zmiany wypłat przelewów np. w stosunku do władz lokalnych w
oparciu o zmianę ich udziału w ponoszeniu określonych ciężarów,

19 Winiarski B. (red) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 291.
20 Winiarski B. (red) ? Polityka ekonomiczna, AE, Wrocław 1994, str. 298-300.
3) zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne.
Prowadzenie takiej polityki jest niełatwe ze względu na stosowanie jej przy zakłóceniach strukturalnych gospodarki lub w celu zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej.
Pasywna polityka budżetowa opiera się na założeniu, że struktura budżetu ma tendencję do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej. Ta forma polityki opiera się na koncepcji działania ?automatycznych stabilizatorów koniunktury? w oparciu np. o progresję podatkową. Jest stosowana w celu obrony istniejącego poziomu aktywności gospodarczej przez obronę wyjściowych rozmiarów popytu globalnego bez względu na to czy jest on na poziomie pełnego zatrudnienia czy też nie.
Funkcją polityki budżetowej jest:
1) alokacja zasobów, która wiąże się ze zmianą struktury wytwarzanego produktu społecznego(podział środków pomiędzy sektor prywatny i państwowy),
2) redystrybucja polegająca na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Niezależnie od podziału dochodów pierwotnych, państwo przez politykę redukowania (podatki) i uzupełnienia (pieniężne transfery socjalne) dochodów indywidualnych może wpływać na kształtowanie dochodów w ramach społeczeństwa,
3) stabilizacja, która polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych w postaci wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego, stabilności poziomu cen, wysokiego i zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego.
W okresie transformacji ustrojowej i realizacji programu stabilizacji w Polsce prowadzona była restrykcyjna polityka budżetowa, ze względu na zasadniczy wzrost opodatkowania. Przede wszystkim wzrosły obciążenia przedsiębiorstw państwowych. Dotyczyło to nie tylko obciążeń wyniku finansowego. Szczególnie wysoko ustalone zostały stawki podatku obciążającego zysk w oparciu o nie związaną z zyskiem podstawę (podatek majątkowy-dywidenda, podatek od wzrostu wynagrodzeń). Wzrost obciążenia zysku podatkiem dochodowym od osób prywatnych nastąpił wraz z redukcją ulg podatkowych w 1. 1990-91, aż do pełnej ich eliminacji w 1992 roku. Wyjątek stanowiły jedynie zwolnienia dla przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego.
Obciążenia przedsiębiorstw prywatnych poza rolnictwem malały z roku na rok. Wiązało się to z systematycznym łagodzeniem skali podatku dochodowego, obciążającego osoby fizyczne prowadzący działalność na własny rachunek. Jednocześnie wprowadzono zwolnienia podatkowe dla nowo uruchamianej działalności co miało fatalne skutki dla ściągalności podatków i znacznie zmniejszyło obciążenia na rzecz państwa gospodarki prywatnej.
Można stwierdzić, że w okresie transformacji systemowej i realizacji programu stabilizacji, kiedy głoszono hasła równości sektorowej prowadzono dualną politykę podatkową , co doprowadziło do trudności i kłopotów finansowych przedsiębiorstw państwowych (których udział w gospodarce był wysoki). To z kolei przyczyniło się do tego , że skutki takiej polityki były dla budżetu państwa fatalne.
Uważa się, że począwszy od 1990 roku bank centralny prowadził restrykcyjną politykę pieniężno ? kredytową, gdyż nakierowana była na ograniczenie charakterystycznej dla gospodarki socjalistycznej ekspansywnego postępowania podmiotów w sferze stosunków pieniężno ? finansowych. Była to polityka prowadzona w warunkach hiperinflacji, dlatego też władze monetarne próbowały dostępnymi instrumentami ją ograniczyć. W dziedzinie stopy procentowej działania NBP nakierowane były na zapewnienie jej dodatnich wartości w kategoriach realnych, a w sferze polityki walutowej wprowadzono zasadę sztywnego kursu walutowego w stosunku do USD. Dodatnia stopa procentowa miała pobudzić skłonność do oszczędzania w walucie krajowej oraz wymuszać spadek popytu na kredyt ze strony podmiotów gospodarczych. Sztywny kurs miał działać stabilizująco na dynamikę inflacji, hamować wzrost krajowych cen towarów importowanych oraz ograniczać oczekiwania inflacyjne. Polityka ta miała również swe wady jak narastanie złych długów czy rozwój kredytu towarowego w stosunkach między przedsiębiorstwami.
Polityka finansowa na lata 1994-97 podporządkowana jest realizacji podstawowych celów programu społeczno ? gospodarczego. Chodzi tu przede wszystkim o utrzymanie tempa realnego wzrostu gospodarczego rocznie na poziomie około 5% i redukcji stopy inflacji poniżej 10% w 1997 raku. Polityka finansowa w krótkim okresie będzie zmierzać do redukcji deficytu budżetowego w relacji do PKB z 3,9% w 1994 roku do 2-3% w roku 1997,zmniejszeniu relacji długu publicznego w proporcji do wzrostu PKB. Polityka ta będzie ukierunkowana na obniżenie poziomu i zmianę struktury wydatków publicznych oraz poziomu i struktury opodatkowania. W latach 1994-97 tempo realnego wzrostu wydatków i dochodów zostanie utrzymane poniżej stopy wzrostu realnego PKB, a tempo realnego wzrostu wydatków będzie wolniejsze od tempa realnego wzrostu dochodów. Będzie też stopniowo redukowany deficyt handlu zagranicznego w relacji do PKB. Zakłada się więc realnie blisko 1,5 krotnie szybszy wzrost eksportu w stosunku do PKB oraz zbliżenie realnego tempa wzrostu importu do tempa wzrostu gospodarczego. Zagraniczne rezerwy walutowe systemu bankowego w latach 1994-97 wzrosły w tempie zbliżonym do realnego wzrostu PKB.
Wszelkie te założenia mogą być trudne do zrealizowania ale są one konieczne. Realizacja ich może przyczynić się do szybszego rozwoju gospodarki, do produkcji dóbr eksportowych i substytucyjnych w stosunku do importu. Jest to najważniejsza kwestia w długookresowej polityce finansowej Polski, ze względu na to że będzie trzeba wywiązać się ze spłat i obsługi kosztów zagranicznego długu, zgodnie z ustaleniami przyjętymi w ramach Klubu Paryskiego i Londyńskiego.
Polityka finansowa jest prowadzona przez NBP i system bankowy. Mimo, że proces transformacji sektora finansowego doprowadził do powstania kilkudziesięciu banków prywatnych ( w tym kilkunastu z kapitałem zagranicznym), i prywatyzacji kilku banków będących własnością Skarbu Państwa to przeszło 80% obrotów sektora finansowego przypada na banki państwowe. Obecnie sektor państwowy cechuje się znacznym niedorozwojem. Suma aktywów wszystkich polskich banków jest dużo mniejsza od sumy aktywów jednego wielkiego banku zachodniego, a stosunek aktywów krajowych całego systemu bankowego do PKB wynosi w Polsce około 20%. Dla porównania w krajach zachodnich relacja ta osiąga poziom 100 i więcej procent. Niedorozwój krajowego sektora bankowego wyraża się też dominacją banków komercyjnych przy prawie całkowitym braku banków hipotecznych, towarzystw budowlanych , banków inwestycyjnych itp. Oraz głębokim kryzysem znacznej części banków spółdzielczych obsługujących polskie rolnictwo i jego otoczenie.
NBP mimo wielu zmian łączy ciągle funkcje emisyjne , nadzorcze i właścicielskie, co nie sprzyja właściwej realizacji każdej z nich. Dlatego też porządkowanie roli i zadań NBP w odniesieniu do sektora bankowego oraz budowa jego niezależności jest sprawą bardzo ważną.
Jednym z celów rządu jest stworzenie silnego, zróżnicowanego i efektywnego systemu finansowego poprzez stymulowanie i wspieranie procesów konsolidacji banków komercyjnych. Będzie to polegało na popieraniu przejmowania przez banki efektywniejsze banków słabych; przyłączeniu nieefektywnych banków działających w formie spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które zaczęły przynosić zyski i podnoszeniu wartości ich funduszy własnych; tworzeniu banków regionalnych i ponadregionalnych; sprzyjaniu rozwojowi sieci banków specjalistycznych oraz różnym formą wspierania finansowego za pomocą instrumentów fiskalnych, polityki poboru dywidendy i technik prywatyzacji. Przekształcenia własnościowe prowadzone będą w oparciu o efektywność a wzmacnianie niezależności banków od ingerencji władz administracyjnych zostanie przypieczętowane wprowadzaniem:
? kontraktów menażerskich,
? stabilizacją zarządów i rad nadzorczych ,
? uzależnieniem wynagrodzeń władz banków i ich załóg od osiągniętych wyników finansowych.

1.3. Formy i rodzaje kredytowania działalności gospodarczej.

W 1910 J. Conrad zdefiniował po raz pierwszy słowo ?kredyt?, które wywodzi się od łacińskiego słowa ?credere?, co znaczy wierzyć lub ufać odnoszącego się do zaufania jakim cieszy się osoba, która reguluje swe zobowiązania. Dla niego mieć kredyt oznaczało możliwość otrzymania, na podstawie tego zaufania, od kogoś dobrowolnie w użytkowanie składników majątku lub usług w zamian za ekwiwalent . J. Conrad uważał kredyt za czasowe nabycie siły nabywczej przez kredytobiorcę, który po ustalonym terminie ma obowiązek zwrócić go w uzgodnionej formie pieniądza i wysokości wraz z odsetkami za jego gospodarcze użytkowanie.
Można przypuszczać, że kredyt jest zjawiskiem starszym niż pieniądz i gospodarka pieniężna. Nie należy go utożsamiać z pieniądzem czy określonym systemem gospodarczym, gdyż funkcjonował już w gospodarce naturalnej. Według A. Hahna pieniądz jest jedynie podstawą nowoczesnej gospodarki kredytowej. Stwierdza on, że gospodarka wysoko rozwinięta i oparta na podziale pracy nie może sprawnie funkcjonować bez pieniądza jako naturalnego środka wymiany.
Na zakres udzielanych przez system bankowy kredytów wpływają narzędzia polityki pieniężnej. Z tego powodu można interpretować kredyt jako transakcję pieniężną dotyczącą sfery realnej gospodarki: ?formalna strona transakcji kredytowej jako zjawiska pieniężnego i materialna strona jako dyspozycji siłą nabywczej istotna dla gospodarowania realnymi dobrami?.
Kredyt można też zdefiniować powiązując pieniądz i kredyt z uwzględnieniem ich odmiennego charakteru. Dla właściciela pieniądz w sensie mikroekonomicznym jest elementem majątkowym , a w sensie makroekonomicznym wielkością rezerwową obciążoną błędami w planowaniu i czynnikami nieprzewidzialnymi. Kredyt jest więc tu roszczeniem do wypożyczonej na określony czas pewnej sumy pieniężnej, przy rezygnacji z użytkowania tych pieniędzy przez właściciela w zamian za zapłatę w postaci odsetek. Rozmiary kredytu jako wielkości środków finansowych zależą ściśle od wydatków podmiotów gospodarczych i ich planów
Kredyt prowadzi do lepszego wykorzystania istniejących zasobów pieniądza. Już A. Forstmann stwierdził, że w wyniku udzielenia kredytu następuje przekazanie na kredytobiorcę prawa dyspozycji kapitałem, który może sfinansować nowe urządzenia produkcyjne lub transakcje towarowe, których rentowność przewyższa stopę oprocentowania kredytu. To ma wpływ na produkcję, zatrudnienie i popyt globalny. Kredyty udzielane w drodze podwyższania bazy monetarnej i w drodze kreacji kredytu w systemie bankowym są w rozwijającej się gospodarce siłą napędową i wyrazem wzrostu gospodarczego, gdyż finansują dodatkowe urządzenia wytwórcze i obrót towarowy. Kredyt działa, więc wtedy na gospodarkę w kierunku wzrostu produkcji globalnej, zatrudnienia, innowacyjności i wyższego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego oraz związanej z nim obniżki kosztów.
Pod ogólnym pojęciem działalności kredytowej kryje się wiele produktów banku komercyjnego. Należy tu wyróżnić 3 grupy produktów działalności kredytowej 21:


21 Rajczyk M. ? Banki komercyjne, FEE, Katowice 1992, str. 70-71.
? kredyty w ścisłym rozumieniu,
? pożyczki pieniężne,
? awale kredytowe.
Kredyty w ścisłym rozumieniu służą finansowaniu celów, które podane są we wniosku kredytowym. Powinny być wykorzystane zgodnie z przedstawionymi wcześniej deklaracjami i harmonogramem. Jest to ważne dla banku, ponieważ opiera on zabezpieczenie kredytu na majątku finansowym z kredytu bankowego Bank finansuje kredytem dane przedsięwzięcie i interesuje się jego wykorzystaniem.
Pożyczki pieniężne polegają na tym , że bank pożycza pieniądze i dba o dobre zabezpieczenie pożyczki, ale nie dba, na co te pieniądze zostaną wydane. Zabezpieczenie pożyczki jest tu oderwane od przeznaczenia środków pieniężnych.
Awal kredytowy oznacza udzielenie poręczenia i gwarancji dla innego podmiotu. Bank nie angażuje tu środków pieniężnych , lecz swoją zdolność kredytową. Pieniądze są potrzebne, gdyż klient nie wywiązuje się ze swego zobowiązania.
Z punktu widzenia potrzeb banku komercyjnego za najważniejszy trzeba uznać podział kredytów według kryterium czasowego . Wyróżnia się następujące kredyty :
? krótkoterminowe ? udzielane do 1 roku,
? średnioterminowe ? na okres od 1 do 3 lat,
? długoterminowe ? z terminem spłaty powyżej 3 lat.
Kredyty mogą być udzielane dwiema metodami, w rachunkach22
? bieżącym ( otwartym),
? kredytowym ( pożyczkowym ).


22 Z. Krzyżkiewicz ? Banki-rynek, operacje, polityka; Poltext, Warszawa 1995, str. 83-87.

Kredyt w rachunku bieżącym jest uprawnieniem klienta do zadłużenia się
w tym rachunku na zasadach określonych w umowie kredytowej. W tym trybie udziela się kredyty płatniczego lub otwartego. Kredyt płatniczy zwany kasowym lub przejściowym jest udzielany w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności. Powoduje on powstanie na rachunku bieżącym salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w najbliższych dniach z bieżących wpływów. Przejściowe zadłużenie się umożliwia przedsiębiorstwu utrzymywanie płynności i terminowego regulowania zobowiązań. Kredyt kasowy łagodzi skutki nierównomiernego wpływu należności bez potrzeby ubiegania się każdorazowo o przyznanie kredytu. W umowie o ten kredyt bank ustala górny pułap zadłużenia, a często też maksymalny okres ciągłego występowania zadłużenia w takiej formie. Bank udzielając kredytu kasowego jest narażony na wyższe ryzyko, gdyż kredyt ten może być użyty na pokrycie strat co zagraża jego zwrotowi. Drugą podstawową formą kredytu w rachunku bieżącym jest kredyt otwarty, zawierany na okres od kilku miesięcy do 1 roku. Upoważnia on klienta do wystawienia dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca. Jest to kredyt krótkoterminowy odnawialny, wywołujący powstanie salda debetowego rachunku bieżącego, co oznacza zadłużenie przedsiębiorstwa wobec bank.
Kredyty te mogą być udzielane na określone cele. W rachunku kredytowym udziela się zwykle długoterminowych kredytów inwestycyjnych na określone zamierzenia inwestycyjne, natomiast w rachunku bieżącym kredytuje się działalność eksploatacyjną (obrotową) przedsiębiorstw. Kredyty celowe (eksportowe) mogą być udzielane zarówno w rachunku pożyczkowym jak i bieżącym.
Jednym z bardziej popularnych rodzajów kredytów jest kredyt dyskontowy, którego udział w Polsce systematycznie wzrasta. Jest to możliwe dzięki wekslom, które są dokumentami zobowiązującymi wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w określonym terminie. Rozróżnia się przy tym weksle:
1) własny (sola) ? w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty,
2) ciągniony (trasowany) ? w którym wystawca (trasant) zleca wskazanej w wekslu osobie (trasatowi) zapłatę remitentowi (beneficjentowi) kwotę wymienioną w wekslu. Zobowiązanie trasata powstaje po wyrażeniu przez niego akceptu polecenia zapłaty.
Cechą weksla jest możność przenoszenia płynących z niego praw w drodze indosu.
Operacje dyskonta weksli polegają na nabyciu weksli przez banki i przekształcenie ich przez kredyt bankowy na natychmiast płatny pieniądz. Weksel może zdyskontować jego wystawca, jak i każdy następny jego posiadacz. Bank nabywający weksel staje się jego kolejnym indosariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku lub ostatecznie w banku centralnym. Bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry odsetki , nazywane potocznie dyskontem. Wielkość potrącanego dyskonta zależy od wysokości stosowanej stopy dyskontowej i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla.
Bank przyjmuje do dyskonta weksle pochodzące z dokonanych operacji gospodarczych, jeśli termin zapłaty przypada nie wcześniej niż po 15 dniach od daty ich złożenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy. Niektóre banki przyjmują od znanych klientów weksle na dłuższe okresy ale nie przekraczające 6 miesięcy.
Dyskonto weksli może być prowadzone w trybie umowy o linię dyskontową lub w postaci doraźnej transakcji nabycia weksla. Linia kredytowa jest limitem kredytowym przyznawanym indywidualnym klientom. Umowy o linię dyskontową zawierane są na okres od 3 do 6 miesięcy i w granicach kwotowych oraz czasowych bank przyjmuje weksle do dyskonta. Spłata kredytu dyskontowego następuje poprzez wykupienie weksla. Jeśli weksel nie może być wykupiony z banku z powodu braku środków weksel przekazuje się do protestu. Protest upoważnia bank do przymusowego egzekwowania należności w uproszczonym, trybie i bez procesu sądowego. Protest z powodu niezapłacenia weksla powinien być dokonany w ciągu 2 dni powszednich po dniu płatności. Protest jest warunkiem zwrotnego poszukiwania zapłaty. Roszczenie obejmuje kwotę weksla, należne odsetki a także koszty protestu i inne poniesione koszty.
Kredyt lombardowy jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. Charakterystyczną cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Mimo, że banki nie dysponują magazynami do przechowywania zastawionych towarów, mogą one udzielać kredytu lombardowego pod ich zastaw reprezentowany warrantem, będącym szczególnym dowodem składowym. W drodze indosowania warrantu jest możliwe przeniesienie własności tych towarów.
W Polsce kredyt lombardowy nie odgrywał dotychczas większej roli, ale przewiduje się szersze wykorzystanie tej formy kredytu. Obecnie przedmiotem zastawu są przede wszystkim papiery wartościowe. Banki oferują pożyczki lombardowe udzielane na okres od 7 dni do 3 miesięcy. Zabezpieczeniem tych pożyczek mogą być bony i książeczki PKO lub blokada środków pieniężnych na rachunkach złotowych i walutowych, a także wymienialne waluty obce. Bank przyjmuje jako zastaw również kosztowności w postaci wyrobów ze złota i platyny, sztabek złota i złotych monet.
Kredyty hipoteczne są zazwyczaj średnio i długoterminowe. Udzielane są zazwyczaj na cele inwestycyjne, a ich charakterystyczną cechą jest zabezpieczenie hipoteczne. Przy udzielaniu tego rodzaju kredytów na inwestycje banki analizują wstępne inwestycje zamierzone przez kredytobiorcę pod kątem realności przewidywanych efektów ekonomicznych. Najczęściej warunkiem udzielenia kredytu jest określony udział własnych środków inwestora ? co wymaga analizy kosztów zamierzonej inwestycji oraz sytuacji materialnej inwestora. Zabezpieczeniem materialnym kredytów inwestycyjnych są zyski i amortyzacja przedsiębiorstwa podejmującego rozbudowę, a w polskich warunkach także restrukturyzację. Zabezpieczeniem prawnym zwrotności kredytu jest zabezpieczenie hipoteczne nadające mu charakter kredytu hipotecznego. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże jego spłatę z określoną nieruchomością. Pozwala ono bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wtedy, gdy zmieni ona właściciela, zapewniając im równocześnie pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości. Właściciel nieruchomości może ją zbywać i dodatkowo obciążać długami, co jednak nie pozbawi banku pierwszeństwa w zaspokojeniu jego roszczeń. Stosownie do norm polskiego prawa cywilnego, hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe. Wniosek do sądu o dokonanie wpisu może być złożony przez właściciela nieruchomości lub bank udzielający kredytu. Wpis musi być dokonany w określonej sumie pieniężnej wyrażonej w złotych polskich. Przed ustanowieniem zabezpieczenia hipotecznego bank powinien zbadać w księgach wieczystych, czy przyszły kredytobiorca jest właścicielem danej nieruchomości, a jej hipoteka nie jest obciążona wcześniejszymi zapisami na rzecz innych wierzycieli.
Banki mogą żądać ustanowienia hipoteki:
1) zwykłej,
2) kaucyjnej,
3) przymusowej.
Hipoteka zwykła znajduje zastosowanie do już udzielonych kredytów, a wniosek o wpis do tej hipoteki powinien udokumentować wysokość udzielonego kredytu i oprocentowania a także warunków spłaty.
Hipoteka kaucyjna może zabezpieczyć spłatę określonych kredytów, ale o nie ustalonej wysokości, a także kredytów, które będą udzielone przez bank w przyszłości. Hipoteki kaucyjnej nie można użyć jako zabezpieczenia już udzielonego, o znanej wysokości kredytu. Granicę odpowiedzialności określa kwota hipoteki kaucyjnej, dlatego bank powinien we własnym interesie uwzględnić wszelkie okoliczności przy ustalaniu kwoty hipoteki kaucyjnej.
Hipoteki przymusowej bank może żądać od kredytobiorcy, będącego właścicielem danej nieruchomości, gdy ten nie spłacił kredytu w terminie. Gdy kredytobiorca nie wywiąże się z zobowiązań, ostatecznym krokiem jest zaspokojenie pretensji banku z nieruchomości obciążonej hipoteką w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego. Nieruchomość zostaje wystawiona na licytację, ale może być także przejęta przez wierzyciela, którym jest bank.
Leasing jest formą kredytu używaną głównie przy finansowaniu inwestycji. Polega on na dostarczeniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń czy budynków. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Wtedy raty leasingowe, obok raty leasingowej, powinny obejmować część zapłaty za nabywany obiekt.
Transakcje leasingowe mogą występować w różnych formach i przy różnym zaangażowaniu banku. Z tego powodu wyróżnia się leasing:
1) bezpośredni,
2) pośredni.
W leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom. Leasing pośredni polega na tym, że pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego między producentem a użytkownikiem. Przedsiębiorstwo to finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu, a więc zakupuje przedmiot leasingu u producenta, aby przekazać go użytkownikowi na podstawie tzw. umowy leasingowej. Bank może być właścicielem tego przedsiębiorstwa, może występować bezpośrednio jako leasingodawca bądź może refinansować przedsiębiorstwo leasingowe.
Leasing jest korzystny dla leasingobiorcy, dlatego, że kredyt spłaca się z przyszłych zysków, a opłaty leasingowe obciążają koszty. Przedmioty wydzierżawione w ten sposób nie stanowią bowiem własności leasingobiorcy i nie są obciążone podatkiem. Zależnie od treści umowy leasingowej rozróżnia się:
1) leasing operacyjny,
2) leasing finansowy.
Umowy leasingu operacyjnego zawierane są na okresy krótkie, a przedmiot leasingu nie przechodzi po upływie umownego okresu na własność leasingobiorcy. Tę formę leasingu stosuje się w stosunku do urządzeń, które mogą być przekazane przez leasingodawcę następnemu użytkownikowi.
Umowy leasingu finansowego są zawierane na okresy dłuższe, kilkuletnie, a po jego upływie przedmiot leasingu przechodzi na własność leasingobiorcy. Znajdują zastosowanie w stosunku do przedmiotów, które ze względu na ich charakter byłoby trudno przekazać kolejnemu leasingobiorcy.
Kredyt mieszkaniowy udzielany jest przez kasy budowlano ? oszczędnościowe. Przed udzieleniem tego kredytu kredytobiorca jest zobowiązany do podpisania umowy oszczędnościowej na konkretną docelową sumę i oszczędzanie na ogół przez 2-3 lata, zanim powstanie możliwość otrzymania kredytu. Kredytobiorca może otrzymać kredyt mieszkaniowy, jeżeli środki przez niego zgromadzone będą nie mniejsze niż określony procent sumy docelowej, a więc około 30-50%. Kredyt jest udzielany na różnicę między sumą zaoszczędzoną i sumą docelową. Kredytobiorca ma więc do dyspozycji po okresie oszczędzania swój wkład oszczędnościowy i otrzymany kredyt bankowy. Depozyt oszczędnościowy jest oprocentowany na ogół jednolicie stałą stopą procentową niższą od porównywalnych wkładów terminowych. Oprocentowanie kredytu mieszkaniowego jest niższe od oprocentowania innych kredytów inwestycyjnych. Kredyt ten oprócz wpisu do hipoteki może być zabezpieczony w innych formach. Przed przyznaniem kredytu mieszkaniowego kredytobiorca może otrzymać tzw. kredyt mostowy, zwracany potem z przyznanego kredytu mieszkaniowego.
Kolejną grupę produktów kredytowych banku komercyjnego tworzą pożyczki pieniężne. Można do nich zaliczyć23:
? kredyty konsumcyjne zwane ratalnymi,
? kredyty kart konsumcyjnych.
Kredyt konsumcyjny zwany ratalnym jest udzielany osobom fizycznym które mają stałe dochody w postaci płacy. Wielkość kredytu, rat, spłat oraz termin zwrotu są odpowiednio dostosowane do dochodów i nie stanowią przedmiotu negocjacji/ mały kredyt jest udzielany zwykle do wysokości 10 płac, a kredyt długoterminowy do wysokości 10 płac i może być spłacany w ciągu 3 lat. Występuje kilka odmian kredytu konsumcyjnego, a do najczęściej stosowanych można zaliczyć:
? kredyt udzielany kredytobiorcy bezpośrednio przez bank,
? kredyt udzielany na podstawie umowy z firmą sprzedająca dany towar do wysokości określonej procentowo,
? kredyt w formie dyskonta weksla, który sprzedawca ciągnie na kupującego, a po zaakceptowaniu sprzedaje w banku.
Na cenę kredytu ratalnego składa się oprocentowanie i prowizja. Spłata oprocentowania i prowizji może nastąpić wraz ze spłatą kwoty kredytu. Zabezpieczeniem tego rodzaju kredytu mogą być:
? cesja należności z tytułu wynagrodzenia,
? przywłaszczenie na zabezpieczenie dóbr trwałego użytu zakupionych na kredyt,
? poręczenie ze strony innych osób.
Kredyt konsumcyjny został uregulowany ustaleniami Unii Europejskiej, które


23 Jaworski W.L. ? Bankowość, SGH, Warszawa 1995, (str.86-87)
dotyczyły przede wszystkim: obowiązku informacji, prawa do odwołania oraz następstwa zwłoki w spłacie.
Kredyt kart kredytowych jest kredytem udzielanym do pewnej wysokości posiadaczom kart, którzy mogą nabywać towary, usługi lub otrzymywać gotówkę. W ten sposób posiadacz karty otrzymuje krótkoterminowy kredyt, którego zwrot następuje przy wyrównaniu rachunku przedstawionego mu przez bank na koniec miesiąca. Banki oferują swoim klientom zróżnicowane karty kredytowe co w decydującej mierze warunkowane jest zamożnością kredytobiorców.
Do grupy awali kredytowych, które nie są kredytami na ścisłym tego znaczeniu lecz jedynie przyrzeczeniem udzielenia kredytu możemy zaliczyć następujące produkty:
? kredyt akceptacyjny,
? awalizowanie weksla.
? gwarancję bankową.
Kredyt akceptacyjny wiąże się z operacjami wekslowymi. Udziela się go na podstawie umowy, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Banki akceptują weksle złożone przez wystawcę będącego stałym klientem, których termin płatności nie przekracza 6 miesięcy, a kwota nie przewyższa sumy wymienionej w umowie o kredyt akceptacyjny. Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielony jako kredyt odnawialny, gdy po każdym wykupieniu weksla kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości, więc może być wykorzystywany wielokrotnie. Przy kredycie nieodnawialnym każdy wykupiony weksel zmniejsza wysokość przyznanego kredytu.
Awalizowanie weksli jest też operacja związaną z użyciem weksla. Jest to poręczenie i gwarancja udzielona innemu podmiotowi zobowiązanemu wekslowo. Awal jest udzielany na zlecenie przedsiębiorstwa, które równocześnie powinno zawierać dyspozycję zapłaty za weksel w terminie jego płatności. Zlecenie udzielenia awalu zawiera też upoważnienie banku do obciążenia rachunku zleceniodawcy.
Zapłaty awalizowanego weksla dokonuje się w terminie jego płatności, co w odniesieniu do weksla domicylowanego w banku zagranicznym oznacza, iż w terminie płatności weksla przekazana kwota powinna znaleźć się w tym banku. Dokonując zapłaty za weksel domicylowany za granicą należy żądać niezwłocznego zwrotu opłaconego weksla wraz z zamieszczeniem na wekslu pokwitowania z odbioru należności.
Kolejną operacją bankową w odniesieniu do przedsiębiorstw jest faktoring czyli gwarancja bankowa. Definiuje się ją jako przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora (bank), który równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych występujących u dłużników; faktor może przy tym z wyprzedzeniem uregulować należności wierzyciela. Faktoring jest więc równocześnie formą kredytowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na inkasowaniu należności. Umowa pomiędzy przedsiębiorstwem a faktorem jest zawierana na dłuższy, a nawet nie oznaczony okres trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od fakturowania stosunkowo dużą prowizję, której wysokość zależy od stopnia ryzyka.

ROZDZIAŁ II

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA BANKU

PRZEMYSŁOWO ? HANDLOWEGO ? PBK S.A.

W KRAKOWIE.

2.1. Rys historyczny

Bank rozpoczął swoją działalność jako komercyjny bank państwowy z dniem 1 lutego 1989 roku24. Stało się to w chwili wyodrębnienia działalności komercyjnej i przekazaniu jej dziewięciu nowo utworzonym bankom komercyjnym (obok BPH-PBK S.A. w Krakowie funkcjonuje Bank Śląski w Katowicach, Bank Zachodni we Wrocławiu, WBK w Poznaniu, Bank Gdański w Gdańsku, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie, Bank Depozytowo ? Kredytowy w Lublinie). Zorganizowany został z 35 oddziałów NBP, które wniosły swoje aktywa i pasywa oraz przekazały część personelu, oraz kontakty z obsługiwanymi przez siebie do tej pory przedsiębiorstwami. Oddziały te były zasadniczo zlokalizowane w obejmującym środkowo ? południową Polskę rejonie Małopolski.
31 października 1991 roku Bank na podstawie rozporządzenia25 oraz aktu przekształcenia banku państwowego w spółkę akcyjną 26 został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, działającą pod firmą Bank Przemysłowo-

24 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 kwietnia 1988 roku w sprawie utworzenia Banku Przemysłowo ?
Handlowego w Krakowie, (Dz. U. Nr 21, poz. 140).
25 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 maja 1991 roku w sprawie wyrażania zgody na przekształcenie
niektórych banków państwowych w spółki akcyjne, (Dz. U. Nr 45, poz. 196).
26 Akt notarialny z dnia 8 października 1991 roku, Repertorium A.Nr III ? 16973/91, sporządzony w
Państwowym Biurze Notarialnym.
Handlowy S.A.-PBK S.A. w Krakowie. Następnie, mocą uchwały27 określono firmę Banku na ?Bank Przemysłowo-Handlowy Spółka Akcyjna?. Rada Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie dopuściła do obrotu giełdowego akcje banku decyzją z dnia 23 XII 1994 roku28 . BPH S. A. Zadebiutował na giełdzie w dniu 8 II 1995 roku ceną 70,5 zł. Obecnie jest wyceniany przez rynek na poziomie około 90 zł.
Fundusze własne Banku w momencie powstania wynosiły 26 mld złotych i rosły dynamicznie osiągając na koniec 1994 roku blisko 3 bln złotych. Tym samym okresie suma bilansowa Banku wzrosła do 43,4 bln złotych. Stawia to BPH S.A. w ścisłej czołówce banków w Polsce. Przez specjalistów z zakresu bankowości został oceniony pod względem sumy bilansowej i dynamiki zysku netto bardzo pozytywnie zajmując szóste miejsce wśród największych banków polskich.

Zestawienie rankingowe czołowych banków polskich.
Tabela 1
Suma bilansowa Zysk netto Wsp. wypłacalności Fundusze podstawowe Średnie zatrudnienie
BGŻ S.A. 95796,1 b.d. b.d. 15030,4 9300
B.H. S.A. 83123,2 2324,2 15,4 10955,5 4005
PKO B.P. 178500,7 1002,3 9,5 6685,6 38243
PKO S.A. 171484,7 313,7 14,2 6441,2 10242
B. ŚLĄSKI 52846,8 2102,3 14,8 2956,6 5892
BPH S.A. 43416,0 2034,4 15,1 2916,7 5002
Źródło: Gazeta Bankowa ? Ranking banków w 1994 r., 1995 r.


27 Uchwała z dnia 25 maja 1992 roku, Nr 5 Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy.
28 Ceduła Giełdy Warszawskiej ? 25 XII 1994 rok, str. 3.

Obecnie Bank posiada 112 jednostek i komórek organizacyjnych, w tym:
? Centralę Banku,
? Biuro Maklerskie BPH S.A.,
? 58 oddziałów,
? 33 filie,
? 21 kas zewnętrznych,

Rysunek 1. Placówki Banku BPH-PBK S.A.*

*stan na 25 kwiecień 2000 r.
Augustów, Biała Podlaska, Białystok, Bielsko-Biała, Bochnia, Busko-Zdrój, Brzesko, Chełmek, Chrzanów, Dąbrowa Górnicza, Dębica, Gliwice, Gorlice, Gorzów Wielkopolski, Gubin, Jędrzejów, Katowice, Kędzierzyn Koźle, Kęty, Kielce, Knurów, Końskie, Kraków, Krosno, Legnica, Libiąż, Limanowa, Lublin, Łódź, Miechów, Mysłowice, Myślenice, Nowa Sól, Nowy Sącz, Nowy Targ, Olkusz, Opole, Ostrowiec Świętokrzyski, Oświęcim, Płock, Poznań, Rybnik, Rzeszów, Skarżysko Kamienna, Skawina, Sosnowiec, Sucha Beskidzka, Szczecin, Starogard Szczeciński, Tarnów, Trzebinia, Wadowice, Warszawa,Wieliczka, Wrocław, Zakopane, Zielona Góra, Żagań, Żywiec

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych banku BPH S.A.
BPH S.A.-PBK S.A. Jako jeden z pierwszych banków komercyjnych rozpoczął obsługę zagranicznych linii kredytowych ze środków pochodzących z Banku Światowego i Polsko -Amerykańskiego Funduszu Przedsiębiorczości.
BPH S.A.-PBK S.A. współpracuje ze 160 bankami zagranicznymi, a w 40 spośród nich ma otwarte rachunki NOSTRO. Jego gwarancje są honorowane przez wiele zagranicznych instytucji finansowych.
W celu przekształcenia wewnętrznych struktur Banku oraz dostosowania zakresu i poziomu świadczonych usług do standardów światowych, a tym samym uczynienia z Banku w pełni nowoczesnej instytucji finansowej, w lutym 1992 roku BPH S.A. podpisał tzw. porozumienie bliźniacze z holenderskim bankiem ABN ? AMRO. Współpraca trwała przez 2 lata i obejmowała udostępnienie przez bank holenderski know-how w takich dziedzinach jak:
? planowanie strategiczne ,
? zarządzanie działalnością skarbcową oraz jednoczesne zarządzanie aktywami i pasywami,
? organizacja, automatyzacja i technologie informatyczne,
? marketing, zarządzanie zyskiem kredytowym ,
? zarządzanie zasobami ludzkimi,
? audyt wewnętrzny,
? pomoc przy przeprowadzaniu wewnętrznej restrukturyzacji BPH S.A.-PBK S.A. oraz szkoleniu i podnoszeniu kwalifikacji kadry zarządzającej.
2.2. Przedmiot i zakres działalności
Do podstawowej działalności Banku należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów i pożyczek pieniężnych, przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych oraz wykonywanie czynności bankowych na podstawie ustawy Prawo bankowe29 .

29 Prawo bankowe, ustawa z dnia 31.01.2000 roku (Dz. U. Nr 54 poz.320,Nr 74 poz. 439)

Przedmiot działalności banku obejmuje w szczególności:
1) otwieranie i prowadzenie