SYSTEM OGRANICZEŃ DEWIZOWYCH W RAMACH ZWYKŁEGO OBROTU DEWIZOWEGO
Ustawa PD stanowi, że wartości dewizowe mogą być przedmiotem własności rezydentów w kraju i za granicą oraz nierezydentów w kraju. Oznacza to, że nie potrzeba w tym okresie uzyskiwać żadnego zezwolenia dewizowego. PD opiera się na zasadzie, że wszystko co nie jest ograniczone lub zabronione jest tym samym dozwolone, nie można więc zatem stosować żadnych analogii lub interpretacji rozszerzających zakazy czy nakazy dewizowe. Ustawa PD wskazuje podmioty, których nie dotyczą ograniczenia dewizowe, których będzie mowa poniżej.
Nie dotyczą:
- NBP
- Skarbu Państwa, gdy jest on reprezentowany przez Ministra Finansów lub Ministra Skarbu Państwa.
- banków w zakresie przyznanych im uprawnień do dokonywania obrotu dewizowego na podstawie Prawa bankowego
- zakłady ubezpieczeń lub inne podmioty np. biura maklerskie.
Banki są jedynie objęte obowiązkami sprawozdawczymi i kontrolnymi przewidzianymi w PD.
Przewidziane w Ustawie PD ograniczenia dewizowe są wyraźnie zróżnicowane w zależności od 3 kryteriów:
1) podmioty, które dokonują obrotu dewizowego (rezydent czy nierezydent),
2) kwalifikacje obrotu dewizowego (obrót dewizowy z zagranicą, obrót kapitałowy czy bieżący),
3) rodzaje obrotu kapitałowego (obrót portfelowy, depozytowy, gwarancyjny...)
Objęte reglamentacją czynności obrotu dewizowego wymagają dla ich ważnego dokonania zezwolenia dewizowego. Czynności obrotu dewizowego dokonane bez takiego zezwolenia nie może rodzić skutków prawnych właściwych dla czynności dokonanej z zachowaniem warunków wymagalnych dla jej ważności. Czynność taka dotknięta jest nieważnością, co nie przesądza o innych skutkach takich czynności np. roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, odszkodowanie dla kontrahenta wynikające z niewykonania zlecenia, a ponadto osoba dokonująca czynności bez zezwolenia dewizowego może jednocześnie popełnić czyn stanowiący przestępstwo lub wykroczenie dewizowe określone w Kodeksie Karno – Skarbowym.
Katalog ograniczeń dewizowych jest dość obszerny i obejmuje ściśle wskazane w Ustawie PD czynności obrotu dewizowego (obrotu kapitałowego) dokonywanego zarówno przez rezydentów i nierezydentów.
Reglamentowane czynności dotyczą przede wszystkim:
- inwestycji portfelowych
- inwestycji bezpośrednich
- obrotu kredytowego
- o. depozytowego
- o. gwarancyjnego i innych obrotów kapitałowych.
Ograniczenia dewizowe regulowane ustawą:
a) zezwolenia wymaga dokonywanie przez rezydentów inwestycji bezpośrednich wówczas, gdy są one realizowane w krajach nie należących do OECD lub w takich krajach, z którymi Polska nie zawarła umów o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji.
b) zakaz dewizowy dotyczy także rezydentów dokonujących za granicą obrotu depozytowego. Jedynie w dwóch przypadkach nie jest wymagane zezwolenie dewizowe:
- obrót dewizowy związany z inwestycjami bezpośrednimi lub portfelowymi, które nie wymagają zezwoleń dewizowych
- dotyczą osób fizycznych w czasie ich pobytu za granicą
c) zarówno rezydenta jak i nierezydenta dotyczy zakaz dokonywania krótkoterminowych inwestycji portfelowych w zakresie pap. wart. Analogicznie został ograniczony obrót kredytowy, zarówno rezydenci jak i nierezydenci muszą uzyskiwać zezwolenia na taki obrót wówczas, gdy termin spłaty długu jest krótszy niż 1 rok.
d) zarówno rezydenci jak i nierezydenci objęci są zakazem dokonywania obrotu gwarancyjnego we wszystkich tych sytuacjach, gdy czynność, której dotyczy gwarancja także objęta jest reglamentacją.
e) do nierezydentów adresowany jest zakaz obrotu depozytowego wówczas, gdy depozyty dotyczą waluty polskiej, przybierają postać lokat krótkoterminowych (krócej niż 3 m-ce) przy wartości depozytu ponad 5 tys. zł.
f) reglamentacją objęte są również czynności pozostałego obrotu kapitałowego. Zezwolenie dewizowe nie jest wymagane w następujących sytuacjach:
- nabywanie lub obejmowanie przez nierezydentów udziałów w spółkach, które mają siedzibę w kraju.
- transfer za granicę przez nierezydentów będących osobami fizycznymi zagranicznych środków płatniczych wwiezionych uprzednio do kraju, jeżeli fakt ten został zgłoszony Urzędowi Celnemu, a także gdy zagraniczne środki płatnicze zostały przekazane z zagranicy do kraju na rzecz nierezydenta.
- nabywanie własności wartości dewizowych w kantorach przez osoby fizyczne będące tak rezydentami jak i nierezydentami.
- przyjmowanie przez rezydentów darowizn od nierezydentów
g) reglamentacja dewizowa dotyczy także prowadzenia działalności gosp. polegającej na skupowaniu lub sprzedawaniu wartości dewizowej oraz na pośrednictwie w dokonywaniu tych czynności (działalność kantorowa). Działalność kantorową mogą prowadzić tylko podmioty będące rezydentami z wyjątkiem banków przy spełnieniu określonych w samej Ustawie warunków i po uzyskaniu indywidualnego zezwolenia dewizowego.
h) reglamentacyjne ograniczenia dewizowe przewidziane w Ustawie występują również w formie nakazów dewizowych skierowanych przede wszystkim do rezydentów.
Wyróżniamy następujące nakazy:
- nakaz niezwłocznego transferu do kraju posiadanej za granicą wartości dewizowej i krajowych środków płatniczych
- nakaz korzystania z pośrednictwa banków przy dokonywaniu obrotu dewizowego w postaci realizowania płatności i transferu. Pośrednictwo banków nie jest jednak konieczne w następujących sytuacjach:
przyjmowanie od nierezydentów płatności za sprzedane w kraju towary i usługi
dokonywanie między osobami fizycznymi płatności nie związane z prowadzoną działalnością gosp. czy z wykonywanym wolnym zawodem
realizowanie płatności w ramach działalności kantorowej
dokonywanie przekazów do równowartości 5 tys. Euro za pośrednictwem poczty polskiej, a także przekazów do równowartości 10 tys. Euro realizowanych przez polskie placówki dyplomatyczne i konsularne
podejmowanie czynności obrotu dewizowego za pośrednictwem biur maklerskich
- nakaz korzystania z biur maklerskich przy dokonywaniu inwestycji portfelowych
i) wszyscy uczestnicy obrotu dewizowego (rezydenci i nierezydenci) są zobowiązani dokonywać płatności w obrocie dewizowym z zagranicą tylko w walutach wymienialnych lub w walucie polskiej.
j) do wszystkich podmiotów PD są adresowane obowiązki o charakterze informacyjno – kontrolnym. Taki charakter ma nakaz przedstawienia bankom odpowiednich dokumentów dotyczących rodzaju i podstawy prawnej obrotu dewizowego z zagranicą (obrót z zagranicą przekraczający 20 tys. Euro). Rezydenci są zobowiązani do przechowywania przez 5 lat wszelkich dokumentów związanych z obrotem dewizowym. Wszyscy uczestnicy obrotu dewizowego (rezydenci i nierezydenci) są zobowiązani przekazywać do NBP dane niezbędne do sporządzenia bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa.
