wraz z ogłoszonymi przez Gorbaczowa pierestrojką i głasnostią odezwały się narodowe głosy o potrzebie wystąpienia z ZSRR, w samej Rosji powstawały partie i stowarzyszenia opozycyjne
sytuacja w republikach nadbałtyckich:
o mieszkańcy Litwy, Łotwy i Estonii żądali potępienia układu Ribbentrop –Mołotow i jego skutków dla mieszkańców państw nadbałtyckich
o Litwa
powstał Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy „Sajudis”
17 XI 1988 – Rada Najwyższa LSRR przywróciła język litewski jako język urzędowy i tradycyjne barwy narodowe
I 1989 – przywrócenie administracji Kościoła Rzymsko-Katolickiego
ustanowienie 16 II, rocznicy odzyskania niepodległości, świętem państwowym
II 1990 – „Sajudis” wygrywa wybory do Rady Najwyższej republiki
11 III 1990 – przekształcenie LSRR w Republikę Litewską, mimo protestów ZSRR
o Łotwa:
1988 – utworzenie Forum Narodowego Łotwy i Ruchu na Rzecz Niezawisłości Narodowej Łotwy
22 VII 1989 – Rada Najwyższa ŁSRR potępia pakt Ribbentrop-Mołotow i jego następstwa
4 III 1990 – deklaracja niepodległości Łotwy
o Estonia:
16 XI 1988 – deklaracja Rady Najwyższej ESRR w sprawie suwerenności Estonii
XII 1988 – ogłoszenie języka estońskiego językiem państwowym
V 1989 – potępienie układów z lat 1939-1940
2 II 1990 – deklaracja niepodległości Estonii
Ukraina:
o 1988 – powstanie Ukraińskiego Związku Helsińskiego, który uchwalił „Deklarację Zasad” – za główny cel uznano dążenie do odrodzenia państwa ukraińskiego i przebudowy ZSRR na zasadzie konfederacji niezależnych państw
o powstanie partii opozycyjnych – Partia Zielonych, Ruch na Rzecz Przebudowy Ukrainy, Wolny Związek Zawodowy
o wybory do Rady Najwyższej utrwaliły tendencje niepodległościowe – 10 VII 1989 ogłoszono deklarację suwerenności
sytuacja na Zakaukaziu
o wiosną 1988 doszło do walk Ormian z Azerami
o niepodległośćo ogłaszają w 1989 roku Gruzja i Armenia
o do walk dochodzi w Uzbekistanie miedzy Turkami i Uzbekami
wybory do Rad Najwyższych republik, które odbyły się na początku 1989 roku dały bardzo zróżnicowane wyniki – skończyła się przewodnia rola partii w życiu politycznym
przewodniczącym Rady Najwyższej został Gorbaczow, który był jednocześnie I sekretarzem KPZR – w 1990 roku wybrano go jeszcze na urząd prezydenta ZSRR – nowelizacja konstytucji wykreśliła zapis o przewodniej roli partii w państwie, władza prezydencka była dość ograniczona
do wystąpień dochodziło w samym ZSRR, aktywizowało się społeczeństwo, uchwalano manifesty, deklaracje – do dymisji podał się minister spraw zagranicznych ZSRR, Eduard Szewarnadze
do ostrego konfliktu doszło latem 1991 roku pomiędzy Gorbaczowem i Jelcynem, którego w V 1990 roku wyborcy wybrali większością 53% głosów na prezydenta Federacji Rosyjskiej – poszło o projekt nowej konstytucji ZSRR jako konfederacji państw, który nie podobał się ani Jelcynowi, ani prezydentowi Ukrainy, Leonidowi Krawczukowi
w VIII 1991 opracowano ostateczny tekst konstytucji ZSRR zakładający istnienie luźnej federacji republik – Gorbaczow udał się na urlop
19 VIII 1991 – wybuch puczu Janajewa, który dążył do zatrzymania likwidacji ZSRR i obrony jedności państwa – puczyści Gorbaczowa i nie mieli zbytnio określonego planu działania – do zwalczania puczu energicznie przystąpił Jelcyn, który w dniach 19-21 VIII zdławił pucz i aresztował jego przywódców
pucz spowodował masowe ogłaszanie niepodległości przez byłe republiki związkowe:
o Ukraina 24 VIII
o Białoruś 25 VIII
o Mołdawia 27 VIII
o Uzbekistan i Kirgistan 31 VIII
o Tadżykistan 9 IX
o Armenia 23 IX
o Azerbejdżan 28 IX
o Turkmenistan 27 X
twór zwany ZSRR stał się pusty i bezsensowny – Gorbaczow reprezentował to nieistniejące już państwo na forum międzynarodowym, ale w kraju nie miał już żadnej władzy – po puczu Janajewa Jelcyn zdelegalizował KPZR, z której sam rok temu ostentacyjnie wystąpił
jesienią 1991 Gorbaczow próbował jeszcze wynegocjować nową umowę związkową – udało mu się przekonać prezydenta Krawczuka o potrzebie współdziałania w luźnej federacji z Rosją
7-8 XII 1991 – z inicjatywy Krawczuka odbyło się w Białowieży spotkanie prezydentów Ukrainy (Krawczuk), Rosji (Jelcyn) i Białorusi (przewodniczący Rady Najwyższej BSRR, Stanisław Szuszkiewicz)
o uznali, że powołany do życia w 1922 roku ZSRR nie ma racji bytu
o utworzyli Wspólnotę Niepodległych Państw
do 1994 roku do WNP przyłączyły się Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, nie przystąpiły kraje nadbałtyckie i Gruzja
najwyższymi organami WNP były:
· Rada Szefów Państw
· Rada Szefów Rządów
Decyzje mogły być podejmowane tylko jednomyślnie, każda republika miała prawo weta
Gorbaczow utracił pełnione dotąd funkcje i przestał odgrywać poważniejszą rolę, a ZSRR formalnie przestał istnieć.
sytuacja w republikach nadbałtyckich:
o mieszkańcy Litwy, Łotwy i Estonii żądali potępienia układu Ribbentrop –Mołotow i jego skutków dla mieszkańców państw nadbałtyckich
o Litwa
powstał Litewski Ruch na Rzecz Przebudowy „Sajudis”
17 XI 1988 – Rada Najwyższa LSRR przywróciła język litewski jako język urzędowy i tradycyjne barwy narodowe
I 1989 – przywrócenie administracji Kościoła Rzymsko-Katolickiego
ustanowienie 16 II, rocznicy odzyskania niepodległości, świętem państwowym
II 1990 – „Sajudis” wygrywa wybory do Rady Najwyższej republiki
11 III 1990 – przekształcenie LSRR w Republikę Litewską, mimo protestów ZSRR
o Łotwa:
1988 – utworzenie Forum Narodowego Łotwy i Ruchu na Rzecz Niezawisłości Narodowej Łotwy
22 VII 1989 – Rada Najwyższa ŁSRR potępia pakt Ribbentrop-Mołotow i jego następstwa
4 III 1990 – deklaracja niepodległości Łotwy
o Estonia:
16 XI 1988 – deklaracja Rady Najwyższej ESRR w sprawie suwerenności Estonii
XII 1988 – ogłoszenie języka estońskiego językiem państwowym
V 1989 – potępienie układów z lat 1939-1940
2 II 1990 – deklaracja niepodległości Estonii
Ukraina:
o 1988 – powstanie Ukraińskiego Związku Helsińskiego, który uchwalił „Deklarację Zasad” – za główny cel uznano dążenie do odrodzenia państwa ukraińskiego i przebudowy ZSRR na zasadzie konfederacji niezależnych państw
o powstanie partii opozycyjnych – Partia Zielonych, Ruch na Rzecz Przebudowy Ukrainy, Wolny Związek Zawodowy
o wybory do Rady Najwyższej utrwaliły tendencje niepodległościowe – 10 VII 1989 ogłoszono deklarację suwerenności
sytuacja na Zakaukaziu
o wiosną 1988 doszło do walk Ormian z Azerami
o niepodległośćo ogłaszają w 1989 roku Gruzja i Armenia
o do walk dochodzi w Uzbekistanie miedzy Turkami i Uzbekami
wybory do Rad Najwyższych republik, które odbyły się na początku 1989 roku dały bardzo zróżnicowane wyniki – skończyła się przewodnia rola partii w życiu politycznym
przewodniczącym Rady Najwyższej został Gorbaczow, który był jednocześnie I sekretarzem KPZR – w 1990 roku wybrano go jeszcze na urząd prezydenta ZSRR – nowelizacja konstytucji wykreśliła zapis o przewodniej roli partii w państwie, władza prezydencka była dość ograniczona
do wystąpień dochodziło w samym ZSRR, aktywizowało się społeczeństwo, uchwalano manifesty, deklaracje – do dymisji podał się minister spraw zagranicznych ZSRR, Eduard Szewarnadze
do ostrego konfliktu doszło latem 1991 roku pomiędzy Gorbaczowem i Jelcynem, którego w V 1990 roku wyborcy wybrali większością 53% głosów na prezydenta Federacji Rosyjskiej – poszło o projekt nowej konstytucji ZSRR jako konfederacji państw, który nie podobał się ani Jelcynowi, ani prezydentowi Ukrainy, Leonidowi Krawczukowi
w VIII 1991 opracowano ostateczny tekst konstytucji ZSRR zakładający istnienie luźnej federacji republik – Gorbaczow udał się na urlop
19 VIII 1991 – wybuch puczu Janajewa, który dążył do zatrzymania likwidacji ZSRR i obrony jedności państwa – puczyści Gorbaczowa i nie mieli zbytnio określonego planu działania – do zwalczania puczu energicznie przystąpił Jelcyn, który w dniach 19-21 VIII zdławił pucz i aresztował jego przywódców
pucz spowodował masowe ogłaszanie niepodległości przez byłe republiki związkowe:
o Ukraina 24 VIII
o Białoruś 25 VIII
o Mołdawia 27 VIII
o Uzbekistan i Kirgistan 31 VIII
o Tadżykistan 9 IX
o Armenia 23 IX
o Azerbejdżan 28 IX
o Turkmenistan 27 X
twór zwany ZSRR stał się pusty i bezsensowny – Gorbaczow reprezentował to nieistniejące już państwo na forum międzynarodowym, ale w kraju nie miał już żadnej władzy – po puczu Janajewa Jelcyn zdelegalizował KPZR, z której sam rok temu ostentacyjnie wystąpił
jesienią 1991 Gorbaczow próbował jeszcze wynegocjować nową umowę związkową – udało mu się przekonać prezydenta Krawczuka o potrzebie współdziałania w luźnej federacji z Rosją
7-8 XII 1991 – z inicjatywy Krawczuka odbyło się w Białowieży spotkanie prezydentów Ukrainy (Krawczuk), Rosji (Jelcyn) i Białorusi (przewodniczący Rady Najwyższej BSRR, Stanisław Szuszkiewicz)
o uznali, że powołany do życia w 1922 roku ZSRR nie ma racji bytu
o utworzyli Wspólnotę Niepodległych Państw
do 1994 roku do WNP przyłączyły się Armenia, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Mołdawia, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, nie przystąpiły kraje nadbałtyckie i Gruzja
najwyższymi organami WNP były:
· Rada Szefów Państw
· Rada Szefów Rządów
Decyzje mogły być podejmowane tylko jednomyślnie, każda republika miała prawo weta
Gorbaczow utracił pełnione dotąd funkcje i przestał odgrywać poważniejszą rolę, a ZSRR formalnie przestał istnieć.